Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

rasm. Ishchi kuchiga talab bilan ish haqi oʻrtasidagi bogʻliqlik

1. 
   va (3) tenglikdan foydalanib quyidagi munosabatni yozamiz.
   

MRP_L  MP_L  MR  W tenglikning ikkala tomonini chekli

mahsulot

MP_L

ga boʻlamiz. Natijada quyidagini olamiz:

MR 

W MP_L

. (4)

(4) - munosabatning chap tomoni ish haqi stavkasining bir birlik mahsulot ishlab chiqarish uchun ketgan mehnat sarfiga koʻpaytirilganiga teng, ya’ni bu ishlab chiqarishning chekli xarajatidir.

Tarmoq boʻyicha mehnat bozorini koʻrib chiqamiz. Umumiy bozor talabi tarmoqdagi firmalar talablari yigʻindisi bilan aniqlanadi (4-rasm).

W

^We

L

^Le

3. 
   rasm. Tarmoq mehnat bozori
   

^DTL

 MRP_L

 _MRP_i

Umumiy taklif takliflar yigʻindisidan iboratdir.

S_TL  _MRC _i

^{Bu yerda MRCi  Wi} i ^{-ishchi uchun sarflanadigan qoʻshimcha xarajat,} ya’ni, ish haqi.

Mehnat qilish va dam olish oʻrtasidagi bogʻliqlik. Har bir ishchi

oldidagi masala, bu qancha ishlab, qancha dam olish muammosidir. Agar sutkada 24 soat boʻladigan boʻlsa, ishchi 24 soat ishlasa, ^u M ^{soʻmga teng boʻlgan maksimal daromad olish mumkin (5-rasm).}

R
М

⁰ 24 ^t

3. rasm. Ish vaqti va dam olish oʻrtasidagi bogʻliqlik

Agar u ishlamasa, uning maksimal dam olishi bir sutkaga, ya’ni, 24 soatga teng boʻladi. Ishchining "daromad va boʻsh vaqti" byudjet

^chizigʻini MN ^{chizigʻi orqali ifodalash mumkin. Ma’lumki, ishchi har} doim sutkasiga 24 soat ishlayvermaydi. Tabiiyki, ishchining ish vaqti chegaralangan boʻladi, u ma’lum vaqt dam olib, oʻzining ishlash qobiliyatini tiklash kerak boʻladi. Bundan tashqari, dam olish uni ma’naviy oʻsishini ta’minlaydi. Demak, ishchi ma’lum vaqt ishlab, ma’lum miqdorda naf olsa (daromad olsa), u ma’lum vaqt dam olganda ham qandaydir naf oladi (ma’naviy oʻsish, zavqlanish). Demak, ishchini qancha vaqt ishlab, qancha vaqt dam olishi kerakligi toʻgʻrisidagi masalani quyidagicha qoʻyish mumkin:

Ishchining ishlash vaqti va dam olish vaqtidan bogʻliq naflik funksiyasini quyidagicha yozamiz:

^{U  U (t,T )} , (5)

^{bu erda} U ^{- naflik funksiyasi; t - dam olish vaqti; T - ish vaqti.}

Demak, ishchi sutkadagi 24 soatni ish vaqtiga va dam olish vaqtiga shunday taqsimlashi kerakki, natijada u maksimal naf olsin:

^{U  U (t,T )  max} . (6) Quyidagi shart bajarilganda:

t  T  24 ^{. (7)}

Ushbu masalaning optimal echimini grafik orqali aniqlaymiz (6- rasm).

R M
^RE

0

3.