Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent


Sotuvchining umumiy, oʻrtacha va chekli daromadlarini hisoblash



Download 12,22 Mb.
bet119/395
Sana31.12.2021
Hajmi12,22 Mb.
#251964
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   395
Bog'liq
MIKROIQTISODIYOT. MAKROIQTISODIYOT (2)

Sotuvchining umumiy, oʻrtacha va chekli daromadlarini hisoblash


Sotilgan apelsin miqdori, Q

Apelsin narxi,

P

Oʻrtacha daromad,

AR

Yalpi daromad,

TR

Chekli daromad,

MR

0

75

75

0

-

1

75

75

75

75

2

75

75

150

75

3

75

75

225

75

4

75

75

300

75

5

75

75

375

75

6

75

75

450

75

7

75

75

525

75

8

75

75

600

75

9

75

75

675

75

10

75

75

750

75

Chekli daromad MR yalpi daromadning berilgan qiymatidan oldingisini ayirish bilan aniqlanadi. Masalan,



MR(5)  TR(5)  TR(4)  375  300  75 .

    1. Raqobatlashuvchi firmaning daromadi.

Raqobatlashgan bozorda harakat qilayotgan firma ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshganda qanday qaror qabul qilishini koʻrib chiqamiz.

Bozordagi narx P va firmaning boshlangʻich (ishlab chiqarish


omillari narxi oʻzgarmagandagi) chekli xarajati

MC1

va firma foydasini



maksimallashtiruvchi ishlab chiqarish hajmi rasm).

Q1 boʻlsin deylik (12.2-




P


P’

Q

Q2 Q1

12.2-rasm. Chekli xarajatning ishlab chiqarish hajmiga bogʻliqligi

Faraz qilaylik, ishlab chiqarish omillaridan birining narxi oshdi



deylik. Omil narxining oshishi chekli xarajat

MC1

ni yuqoriga chapga



MC2

ga siljitadi. Nima uchun deganda, har bir ishlab chiqariladigan



mahsulot xarajati oshadi. Foydani yangi chekli xarajatda

maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi

Q2 ni tashkil qiladi, ya’ni

Q2 hajmda

P  MC2 .

Shunday qilib, ishlab chiqarish omili narxining oshishi firmani mahsulot ishlab chiqarish hajmini qisqartirishga majbur qiladi. Agar

firma ishlab chiqarishni

Q1 hajmda davom ettirganida shtrixlangan

sohaga teng boʻlgan zararni koʻrgan boʻlar edi. Shtrixlangan soha firma foydasining yoʻqotilishi mumkin boʻlgan qismini ifodalaydi.

Qisqa muddatli oraliqda firma kapitali razmeri oʻzgarmaydi, shuning uchun u foydani maksimallashtiradigan oʻzgaruvchan ishlab chiqarish omillari hajmini tanlashi lozim boʻladi. Ma’lumki, foydani maksimallashtirish bu umumiy daromad bilan umumiy xarajatlar ayirmasini maksimallashtirish demakdir, ya’ni



сўм TC

D R(Q)
M

max

A foyda

N а)



0 Q1

Q

Q2 Q3

(Q) б)

+

0

- -(Q)



Q


Q

2
Q1 *



12.3-rasm. Qisqa muddatli oraliqda foydani maksimallashtirish grafigi.


 Q  TRQTCQ. (5)

Agar absissa oʻqi boʻyicha ishlab chiqariladigan mahsulot hajmini, ordinata oʻqi boʻyicha - umumiy daromadni joylashtirsak, daromadning



masulot hajmiga bogʻliqligi

RQ  P Q

koordinata boshidan chiquvchi


nur bilan ifodalanadi. Umumiy xarajatlar esa oʻzgarmas va oʻzgaruvchan xarajatlar yigʻindisidan hosil boʻladi (2-rasm).

12.3-rasmdagi grafikdan koʻrish mumkinki, ishlab chiqarish hajmi kichik boʻlganda, firma foydasi manfiy boʻladi, firma zarar bilan ishlaydi, firmaning daromadi oʻzgarmas va oʻzgaruvchan xarajatlarni qoplash uchun yetarli emas.

Ishlab chiqarish hajmi oshib borishi bilan firmaning foydasi musbat boʻlib oshib boradi va ishlab chiqarish hajmi Q2 ga teng boʻlganda daromad TR(Q) bilan umumiy xarajat TC(Q) oʻrtasidagi farq maksimal boʻladi (12.3-rasm bu MN). Demak, foyda ishlab chiqarish


hajmi

Q Q*

boʻlganda maksimallashadi (11-b -rasm). Ishlab chiqarish




2

2

2
hajmi Q* dan oshganda Q Q*

umumiy xarajatlarning oʻsishi daromad



oʻsishiga nisbatan ustunroq boʻlgani uchun foyda kamayib boradi. Rasmdan koʻrinib turibdiki, ishlab chiqarish hajmi Q1 gacha boʻlganda

firma zarar bilan ishlaydi, nima uchun deganda TC R(Q). Firma Q1 va




2

2
Q* oraliqda foyda oladi va bu foyda Q* ga qadar oshib, ishlab chiqarish


2
hajmi Q* ga teng boʻlganda maksimal qiymatga erishadi. N nuqtada daromad chizigʻining burchak koeffitsiyenti (chekli daromad

MR R tg

Q ) umumiy xarajat chizigʻining burchak koeffitsiyentiga

(chekli xarajatiga



MC TC

Q

tg

) teng

MC MR .


Shunday qilib, firmaning chekli daromadi bilan chekli xarajati bir-

biriga teng boʻlganda foyda maksimal qiymatga erishadi.

MC MR

foydani maksimallashtirish sharti boʻlib, firma qaysi bozorda

(raqobatlashgan, monopol, oligopol) faoliyat koʻrsatmasin, u oʻz kuchini saqlab qoladi.

Yuqoridagi mulohazalardan shu kelib chiqadiki, agar

MR(Q)  MC(Q)

boʻlganda, firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini oshirishi kerak (har bir qoʻshimcha ishlab chiqarilgan mahsulot umumiy foydani oshirib

boradi), agar

MR(Q)  MC(Q)

boʻlsa - ishlab chiqarish hajmini qisqartirish



kerak boʻladi.

Maksimallik shartini matematik tomondan keltirib chiqarish mumkin:

 Q  RQTCQ. (6)

Funksiya maksimal qiymatga erishadi, qachonki ishlab chiqarish



hajmini kichik Q

miqdorga oshirganimizda foyda oʻzgarmasa, ya’ni



 Q 0 Q R(Q) TC 0

Q , bundan

Q Q



Q . (7)


RQ MR

Q va



TC MC

Q ,


boʻlgani uchun foydani maksimallashtirish shartini quyidagicha yozamiz:



MR(Q)  MC(Q) . (8)

Raqobatlashgan firmaning muvozanat holati va qisqa muddatli oraliqdagi taklifi.

Biz koʻrgan edikki, raqobatlashgan bozorda narx bozor tomonidan belgilanadi va unga firma ta’sir qila olmaydi. Bunday bozorda harakat qilayotgan firmaning talab chizigʻi gorizontal chiziqdan iborat boʻlib,

uning chekli daromadi narxga teng, ya’ni MR P . Demak,

raqobatlashuvchi firma foydasini maksimallashtirish sharti (qoidasi) shundan iboratki, firma ishlab chiqarish hajmini shunday tanlashi kerakki, bu hajmda narx chekli xarajatga teng boʻlsin:


P MC . (9)

(9)-shart raqobatlashgan bozorda faoliyat koʻrsatayotgan firma foydasini maksimallashtirish (muvozanat holati) sharti deyiladi, ya’ni raqobatlashuvchi firmaning chekli mahsulot qoidasini ifodalaydi. Ushbu qoidaga koʻra firma mahsulot ishlab chiqarish hajmini chekli



xarajat narxga teng boʻlgunga qadar oshirishi mumkin. Demak, boʻlsa, ishlab chiqarishni oshirish mumkin va bu oshirish boʻlguncha davom etishi kerak.

MC P MC P

Raqobatlashgan firma foydasini maksimallashtirish sharti yordamida biz firmaning muvozanat holatini belgilovchi nuqtani grafik orqali aniqlashimiz mumkin (12.4-rasm).

C, P xarajatlar va narx

Pe D
A

0 Q0 Q* Q1

12.4-rasm. aqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli oraliqdagi xarajatlari va foydasi.

Rasmda E nuqta raqobatlashuvchi firmaning qisqa muddatli



oraliqdagi muvozanat holatini ifodalaydi. Bu nuqtada

P MC

boʻlib,


ushbu nuqtada firma foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish

hajmi Q * ga erishadi.

Rasmda umumiy daromad (TR TC )

0Pe EQ *

toʻrtburchak yuzasiga,



umumiy xarajat

0 ABQ *

toʻrtburchak yuzasiga teng. Umumiy maksimal


foyda ( max (Q)  TR TC )

APe EB

yuza bilan ifodalanadi va bu yuza



quyidagi formula boʻyicha hisoblanadi:

  P ATCQ. (10)



Ishlab chiqarish hajmi

Q * dan kichik boʻlganda

Q0 Q *

chekli


daromad chekli xarajatdan koʻp demak, ishlab chiqarish hajmini oshirib qoʻshimcha foyda olish imkoniyati bor. Rasmda ikki karra shtrixlangan

SFE yuza ishlab chiqarish hajmi foydani ifodalaydi.

Q0 ga kamaygandagi yoʻqotilgan


1
Ishlab chiqarish hajmi Q* dan yuqori boʻlganda, ya’ni Q

  • Q* da

chekli xarajatlar chekli daromaddan yuqori. Bu holda, ishlab chiqarish hajmini qisqartirish umumiy xarajatlarni qisqartirishga olib keladi.

Rasmdagi ESK uchburchak yuzasi

Q1 miqdorda mahsulot ishlab

chiqarish natijasida yoʻqotilgan foydani ifodalaydi.

(6)-ifodadan kelib chiqib xulosa qilish mumkinki, narx oʻrtacha umumiy xarajatdan qancha yuqori boʻlsa, firmaning foydasi shuncha koʻp boʻladi. Buni quyidagi grafikda koʻrish mumkin (12.5-rasm).



P

P



P A

A0

0 Q
12.5-rasm. Raqobatlashuvchi firma foydasi.

Rasmda, boshlangʻich narx P0

boʻlganda umumiy foyda



P0 A0 B0 E0

toʻrtburchak yuzi bilan ifodalansa, narx oshib

P1 boʻlganda umumiy

foyda qiymati ham oshadi va ifodalanadi.

P1 A1B1E1

toʻrtburchak yuzi bilan



Shuni ham eslatish oʻrinliki, firma qisqa muddatli oraliqda har doim ham foydani maksimallashtiravermaydi. Koʻp hollarda oʻzgarmas xarajatning oshib ketishi umumiy oʻrtacha xarajatni oshirib yuboradi (12.5-rasm).

Natijada, foydani maksimallashtiradigan ishlab chiqarish hajmi Q *

da narx P oʻrtacha umumiy xarajatdan kichik boʻladi, ya’ni

P ATC (Q)

va shuning uchun BE ishlab chiqarishning oʻrtacha yoʻqotishiga (zarariga) teng. Shtrixlangan PEBM toʻrtburchak yuzi firmaning umumiy yoʻqotishini bildiradi. Lekin, firma qisqa muddatli oraliqda zarar koʻrsa ham kelajakda narx oshishi yoki ishlab chiqarish xarajatlarini kamaytirishi evaziga foyda olish maqsadida ishni davom ettiradi.



P

M



P

Q

0 Q*




Download 12,22 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   115   116   117   118   119   120   121   122   ...   395




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish