Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

A ^A3

^A A

А неъмат

8.4-rasm. Normal tovarlar uchun daromad samarasi.
Ne’matlar majmuasiga (A va B ne’matlar) boʻlgan talab oʻzgarishining qancha qismi real daromad ta’siri va qancha qismi narxning pasayishi bilan bogʻliq ekanligini aniqlamoqchimiz. 5.13- rasmda byudjet chizigʻining boshlangʻich holati BA va A ne’mat narxi pasaygandan keyingi holati BA keltirilgan. Boshlangʻich byudjet

chizigʻida U₁ befarqlik egri chizigʻiga mos keluvchi optimal majmua E₁

nuqta bilan ifodalangan.

E₁ nuqtada iste’molchi B ne’matdan B₁ miqdorda, A ne’matdan A₁

miqdorda sotib oladi. A ne’matning narxi tushgandan keyin, yangi optimal majmua BA byudjet chizigʻi bilan U₂ befarqlik egri chiziqlari kesishgan E₃ nuqtaga oʻtadi. E₃ nuqtada iste’molchi B₃ miqdorda B ne’matdan va A₃ miqdorda A tovardan sotib oladi.

Demak, A ne’mat narxining pasayishi iste’molchining real daromadini, uning tovar sotib olish imkoniyatini oshiradi, ya’ni uning oʻz ehtiyojini qondirish darajasini oshiradi. Bu yerda A ne’matni iste’mol qilish hajmining umumiy oʻzgarishi (uning narxi tushishi hisobidan) rasmda A₁ A₃ bilan belgilangan. Iste’molchi boshida 0A₁ miqdorda A ne’matdan sotib oladi, narx oʻzgargandan keyin sotib olish

hajmi 0 A₃

qisqardi.

ga oʻzgaradi. B tovarni sotib olish hajmi 0B₁ dan 0B₃ ga

A ne’mat iste’molining umumiy oʻzgarishi A₁ A₃ ga umumiy samara deyiladi. Endi umumiy samarani daromad samarasiga va almashtirish samarasiga qanday ajralishni koʻramiz.

Daromad samarasini aniqlash uchun BA^ byudjet chizigʻiga parallel qilib B^A^ byudjet chizigʻini U₁ befarqlik egri chizigʻiga urinadigan qilib oʻtkazamiz va bu urilgan nuqtani E₂ deb belgilaymiz. E₂ nuqtaga mos keluvchi optimal majmuadagi A ne’mat miqdori A₂ ga teng va u A₁ A₃ umumiy samarani ikki qismga ajratadi: A₁ A₂ va A₂ A₃ . A₂ A₃ oʻzgarishga daromad samarasi deyiladi va A₁ A₂ oʻzgarishga - almashtirish samarasi deyiladi.