Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

Qisqa muddatli va uzoq muddatli xarajatlar

Koʻpgina firmalar uchun oʻzgarmas va oʻzgaruvchan xarajatlar oʻrtasidagi umumiy xarajatlar taqsimoti vaqtga bogʻliqdir. Masalan,

FORD mashina kompaniyasi kabi mashina zavodi qisqa vaqt ichida FORD uning mashina zavodlari hajmi yoki sonini oʻzgartira olmaydi. Faqatgina u oʻzining oldindan mavjud boʻlgan zavodlariga qoʻshimcha ishchi xodimlar olish yoʻli bilangina u ishlab chiqarayotgan mashinalar sonini koʻpaytirishi mumkin. Bu zavodlarning xarajatlari qisqa muddat ichida oʻzgarmaydi, biroq bir necha yil davomida FORD yangi zavodlar qurib yoki eskilarini yopib zavodlar hajmini koʻpaytirishi mumkin. Shuning uchun uzoq muddat ichida uning zavodlari xarajatlari oʻzgaruvchandir.

Koʻpgina loyihalar qisqa muddat ichida oʻzgarmas, uzoq muddat ichida oʻzgaruvchanligi sababli, firmaning qisqa muddatdagi xarajat egri chizigʻi darajasi uzoq muddatdagidan farq qiladi. 11.6-chizmada bunga bir misol berilgan. Chizmada kichik, oʻrta va katta zavodlar uchun 3 ta qisqa muddatli oʻrtacha umumiy xarajat darajasi berilgan. Unda shuningdek, uzoq muddatli xarajat darajasi berilgan, zavod xarajatlari ishlab chiqarish xarajatlariga moslashtirilgan.

Bu chizma qisqa va uzoq muddatli xarajatlar bilan bogʻliqdir. Uzoq muddatli oʻrtacha umumiy xarajat egri chizigʻi qisqa muddatli oʻrtacha umumiy xarajatga qaraganda, ancha U shaklida egilgandir. Qoʻshimcha

qilib aytganda, hamma qisqa muddatli egri chiziqlar uzoq muddatli egri chiziqlar ustida yotadi. Bu xususiyatlar oʻsishi firmaning uzoq muddatda koʻproq egiluvchan boʻlganligidadir. Natijada, uzoq muddatda, firma xohlagandek qisqa muddatli egri chiziqni tanlaydi. Lekin, qisqa muddatda avval tanlangan qisqa muddatli egri chiziqdan foydalanilgan boʻladi. Ushbu miqdor bu misolda ishlab chiqarishda oʻzgarish turli davr oraligʻidagi xarajatlarni oʻzgartirishni koʻrsatadi.

Qachonki Ford kuniga mashina ishlab chiqarishni 1000 ta dan 1200 taga oshirishni xohlaganda, qisqa vaqt ichida buning imkoni yoq edi. Lekin oʻzining bu mavjud kichkina zavodiga koʻproq ishchilarni yollash kerak edi. Kichik mahsulotlarni kamaytirish sababli, oʻrtacha umumiy xarajat har bir mashina uchun $10000 dan $12000 ga oshdi. Uzoq muddat ichida Ford zavodining ham ishchi kuchini kengaytirdi, ham oʻrtacha umumiy xarajat $10000 ga qaytardi.

Firma oʻz faoliyatini uzoq vaqt davom ettirishi uchun qancha vaqt kerak? Buning javobi firmaga boʻgʻliq. Firma oʻzining ishlab chiqarish qobilyatini tartibga keltirishi uchun qancha vaqt ketishi haqida yagona javob yoʻq. Mahsulot ishlab chiqarishga yaroqli firmadagi ihlab chiqarish jarayonlari haqidagi muhim ma’lumotlarni uzoq muddatli oʻtacha umumiy xarajat chizigʻi oʻzida namoyish qiladi. Ayniqsa, bu xarajatlar bir-biridan qanday farqlanishini aytadi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatli oʻrtacha umumiy xarajat kamaysa, bu iqtisodiy samara deyiladi. Ishlab chiqarish oshgan sari, uzoq muddatli oʻrtacha umumiy qiymat ham oshsa, bu noiqtisodiy samara deyiladi. Uzoq muddatli oʻrtacha umumiy xarajat ishlab chiqarish darajasi bilan teng boʻlsa, bu oʻzgarmas samara deyiladi. Bu misolda Ford ishlab chiqarishni eng past darajalarida iqtisodiy samaraga ega boʻldi.