Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent

chizma. “Resurslar-tovarlar va xizmatlar” hamda “daromadlar – xarajatlar”ning davlat aralashuvi mavjud iqtisodiyotdagi doiraviy aylanishi modeli

Bunday iqtisodiyotda resurslar – tovarlar va xizmatlar, daromadlar- xarajatlarning uzluksiz harakati ham bozor mexanizmlari orqali, ham davlat aralashuvi bilan ta’minlanadi. Bunda hukumat ishlab chiqaruvchilar va iste’molchilarning harakatini bevosita boshqarmaydi, balki resurslar va tovarlar bozorlarida qatnashish orqali ularning iqtisodiy faoliyatiga qulay sharoitlar yaratadi. Davlat korxonalar va uy xoʻjaliklarini soliqqa tortish bilan birga korxonalarga subsidiyalar berish, aholiga transfert toʻlash orqali ularning ishlab chiqarish imkoniyatlari va xaridga qodir talablariga ta’sir etadi. Ayni paytda davlat resurslar bozorida hamda tovarlar va xizmatlar bozorida sotib oluvchi sifatida ishtirok etadi. Davlat oʻz ishtiroki bilan firmalarning

ishlab chiqarish hajmlari va uy xoʻjaliklarining tovarlar va xizmatlar xarid qilish miqdorlari toʻgʻrisidagi qarorlari oʻzaro mos kelmagan hollarda roʻy beradigan iqtisodiy tebranishlarni tartibga solib turadi. Ochiq iqtisodiyot sharoitida doiraviy oqimlar modeli yanada murakkablashadi. Endi unda toʻrtinchi makroiqtisodiy subyektn – tashqi dunyo ham paydo boʻladi. Chet el investitsiyalarining kiritilishi va xorijga investitsiya qilish, eksport va import operatsiyalari shu jumladan moliyaviy bozor orqali jamgʻarmalarning investitsiyalarga oqib oʻtishi va moliyaviy mablagʻlarning qayta taqsimlanishini e’tiborga olsak koʻrib oʻtilgan model mukammal emasligiga iqror boʻlamiz. Ammo shu koʻrinishda ham bu model makroiqtisodiy jarayonlarni yaxlit holda tasavvur qilishga imkon beradi. Doiraviy oqimlar modelidan chiqariladigan xulosa shuki, davlat, firmalar, uy xoʻjaliklari va tashqi dunyoning yalpi xarajatlari yalpi ishlab chiqarish hajmiga teng boʻlishi resurslar, tovarlar va xizmatlar oqimlari (ya’ni real oqim) bilan daromadlar va xarajatlar oqimlari ( ya’ni pul oqimlari) oʻzaro teng boʻlishining asosiy shartidir. Yalpi xarajatlar hajmining oshishi ishlab chiqarish hajmlari va ish bilan bandlilik darajasining oʻsishiga olib keladi. Bu esa oʻz navbatida yalpi daromadlarning oshishiga sabab boʻladi. Kattaroq hajmdagi yalpi daromadlar unga mos hajmdagi yalpi xarajatlarni belgilab beradi. Sabab oqibat bogʻlanishlari oʻrin almashishi tufayli doiraviy oqimlar modeli doiraviy aylanish koʻrinishini oladi. Iqtisodiyot barqaror rivojlanib borishi uchun yalpi xarajatlar toʻxtovsiz oʻsib borishi shart. Bu vazifa byudjet-soliq siyosati vositalari boʻlgan soliqlarni hamda davlat xarajatlarini oʻzgartirish hamda pul- kredit siyosati vositalari yordamida pul massasini oʻzgartirish orqali bajariladi.