O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti turkiya tarixi

Turkiyada burjua-inqilobchilik harakati. «Birdamlik va taraqqiyot» qo‘mitasi. Sanoat va savdoning bunday rivoji turk burjuaziyasini og‘ir ahvolga solib, uning rivojiga to‘siq bo‘layotgan edi. «Yosh turklar»ning mag‘lubiyatiga, sulton Abdul Hamid II ning shafqatsiz rejimiga qaramasdan bir qism ziyolilar konstitutsiyaning tiklanishidan umid uzmagandilar. XIX asrning oxirida sulton hokimiyatini cheklash uchun harakat yana jonlandi. Harakatga keyinchalik mashhur bo‘lgan maxfiy «Birdamlik va taraqqiyot» tashkiloti boshchilik qildi. Ushbu nomdagi dastlabki qo‘mita 1889 yili Istambul harbiy-tibbiyot bilim yurti talabalari tomonidan tashkil qilingan edi.

Birinchi qo‘mita tez orada barbod qilindi, ammo 1894 yili

yangi qo‘mita tuzilib, unga turk intelligensiyasining ko‘zga ko‘ringan arboblari qo‘shildilar va sultonlikni burjua-demokratik davlatiga aylantirish uchun jonbozlik qildilar. Ular ham o‘zlarining o‘tmishdoshlari singari yosh turklar deb ataldi. Yosh turklar harakatining asosini amaldorlar, ofiserlar va harbiy bilim yurtlarining o‘quvchilari tashkil qilardi.

«Birdamlik va taraqqiyot» qo‘mitasi imperiya aholisi o‘rtasida targ‘ibot-tashviqot ishlarini rivojlantirib yubordi. Istambulda inqilobiy varaqalar chop etadigan maxfiy bosmaxona tashkil qilindi. Parijda, Jenevada va Misrning bir necha shaharlarida hukumatga qarshi gazetalar nashr qilinadi. 1897 yili yosh turklar sulton saroyi oldida o‘zlarining birinchi siyosiy namoyishini uyushtirdilar. Namoyishdan keyin qatag‘onlar boshlandi: 13 kishi qatl qilindi, 70 dan ziyod kishi surgun qilindi. 1899 yili yangi sud jarayoni bo‘ldi. Asr oxiriga kelib tashkilot to‘liq tor-mor qilingan edi. Bu vaqtda 50 ming siyosiy mahbuslar turmalarda bo‘lsa, yana 80 ming kishi chet ellarda edi. Ammo harakatning o‘zi yo‘q qilinmadi, XIX asr oxiridagi Usmoniylar imperiyasining umumiy inqirozi siyosiy faoliyat uchun keng imkoniyatlar yaratdi.