O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti karimova vasila Mamanosirovna, hayitov oybek Eshboyevich, akramova feruza Akmalovna, lutfullayeva nigora Xalimbayevna psixologiya



Download 1,61 Mb.
bet164/293
Sana31.12.2021
Hajmi1,61 Mb.
#218636
1   ...   160   161   162   163   164   165   166   167   ...   293
Bog'liq
psixalogiya hamma darslar

o’zgalar tomonidan ijobiy hissiy munosabatning yo’qligi;

  • o’zi to’g’risidagi bahoning o’zgalarnikidan farq qilishi;

  • kuchi yetmaydigan vazifalar va talablarning muntazam qo’yilishi tufayli paydo bo’lgan mag’lubiyatdan qo’rqish holati;

  • o’ziga ishonchmaslik, g’olib chiqishga ko’zi yetmaslik, jazodan qochish.

    Shunday qilib, bugun jahon ilmu-fani odamlar o’rtasidagi turli xil nizolarni oldini olish usullariga ko’proq e’tiborni qaratmoqda. Bizga kundalik hayotimizdan ma’lumki, biz ijtimoiy hayot normalarini buzgan, o’zgalarga tazyiq qilgan kimsalarni jazolash orqali noxushliklarning oldini olishga o’rganganmiz. Lekin ayniqsa, qonunbuzarliklar bilan jinoiy ish qilganlarning xulq-atvori o’rganilganda, ularni ana shunday bag’ritoshliklari yoki janjalkashliklari uchun jazolash unchalik samarali emas ekan. Yoki achchiqlangan odam o’z “zahrini to’ka qolsin, yengillaydi” degan sharqona yondoshuv ham u qadar foyda bermaydi. Shuning uchun ham amaliyotchi psixologlar ana shunday holatlarni oldini olish yo’l-yo’riqlari bo’yicha amaliy tavsiyalar ishlab chiqish va odamlarni o’rgatishga ko’proq e’tibor bermoqdalar.

    Ijtimoiy psixologiyada to’plangan ma’lumotlarga ko’ra agressiyani oldini olish yoki sodir bo’lganini yumshatishda bir qancha yo’llar bo’lishi mumkin:



    • Tang holatlarda janjalkashlardan kimdir albatta o’zini tutishi, o’zini qo’lga olib, agressiv xulq bo’lishiga yo’l qo’ymaslikka hozirligi isbot qila olish, namoyish eta olishi. Masalan, er va xotin o’zaro janjallashib qolgan vaziyatni tasavvur qilsak, bu sharoitda o’zaro kelishmovchilik borligini sezgan ona-qaynona o’rnak namunasi ko’rsatishi mumkin. Buning uchun yo u taraflarni bosiqlikka, og’irroq bo’lishga chaqiradi, yoki yaxshi maslahat yordam bermasa, iroda va sabot bilan taraflardan birortasini, gapiga tezroq kiradiganini, masalan, o’z o’g’lini o’sha yerdan boshqa yerga, boshqa xonaga olib chiqib ketishi, yoki ajralishni ahd qilib urishayotganlardan birini masalan, kelinni dugonasinikiga “bir o’tib kelishni”, yoki bozordan biror nima xarid kelish uchun yuborishi va alohida qolgan o’g’li bilan “tarbiyaviy ishni” davom ettirishi mumkin. Ya’ni, janjalli vaziyatda kimnidir vaziyatda o’zini to’g’ri va bosiqlik tutishi qolganlarga ijobiy ta’sir ko’rsatib, qilmishlaridan andisha qilib qolishlari mumkin.

    • Agressiv harakatlarning oldini olishda tabiiy verbal reaksiyalarning, fikr-mulohazalardagi o’rinli so’zlashlarning ham ijobiy o’rni bor. Masalan, yana oila misolida olinsa, tomonlardan birining baland ovozga past bilan, yomon gapga, yaxshi bilan javob berishi qarshi tomonning hissiyotlari yo’nalishini o’zgartiradi.

    • Agressiyani pastlashining yana bir yo’li psixologik ibora bilan aytganda “kutilmagan, nomuvofiq ta’sirning induksiyasi” bo’lib, unga ko’ra, tomonlardan birining yoki guvohning kutilmagan tarzda ish tutishi vaziyatni o’zgaortiradi. Masalan, yana o’sha oilaviy nizo, yoki boalar o’rtasidagi agressiv janjalni oladigan bo’lsak, bunda shundlay qilinadiki, urushning tashabbuskori bo’lgan bolaga onasi kutilmaganda, ko’ngliga tugib yurgan biror sovqasini, yoki boshqa biror “syurpriz” berishi, yoki janjallashishayotgan aka-ukalar ustidan chiqib qolgan onadan ular qattiq ogohlantirish yoki jazoni kutganlarga samimiy hazillar ham kutilmaganda ikkala tomonni ham fikrlashga, o’zini bosib olishiga olib kelishi mumkin.

    • Nizoli va agressiv vaziyatlardan qutulish yoki ularni oldindan bartaraf etishning ishonchli yo’li sifatida psixologlar odamlarda muomala madaniyati va muloqot malakalarining bo’lishini e’tirof etishadi. Demak, ilk yoshlikdan bolani sog’lom muloqotga o’rgatish, sharoqona odob, iltifot, odamgarchilik, andisha va samimiyat, bag’rikenglik tamoyillariga bo’ysunib, o’zgalar bilan yashashga o’rgatish undagi agressivlikni pastlatadi, konfliktli va agressiv vaziyatlarda to’g’ri yo’l tutishga moslashtiradi. Buning uchun ijtimoiy psixologiyaning maxsus uslublari va vositalari mavjudki, ular hattoki “urushqoq shasxlarni” ham turli vaziyatlarda o’zini tuta olishga o’rgatadi. Masalan, ijtimoiy-psixologik treningning muloqotga bevosita o’rgatuvchi texnikasi aynan ana shunday uslublardan hisoblanadi.

    • Nihoyat, har bir insonning o’zini o’zi hurmat qilishi, unda voqyea-hodisalarga nisbatan mustaqil qarashlarning, mustaqil fikrning bo’lishi ham ma’lum ma’noda agressiv xaraktalar darajasini va miqdorini kamaytiruvchi muhim omildir. Ming afsuski, shunday holatlar bizda tez-tez uchraydiki, yoshlarimiz faqat taqlid qilish, aytganimizdan chiqmaslikka o’rgatib qolganligi tufayli haddan ziyod yuvvosh, ishonchsiz, e’tiqodsiz va irodasiz, qo’rqoq bo’lib qolishadiki, har qanday tanglik vaziyatlari ular ruhiyatini normal maromdan chiqaradi. Chunki bunday yoshlar va xodimlarda mustaqil fikrning yo’qligi tufayli, ular nochorligi hamda irodasizligi uchun jazolanaverishadi. Natijada, ular ishonchsiz, e’tiqodsiz, bora-bora asabiylashadigan, janjalkash bo’lib qolishadi. Shuning uchun ham yurtboshimiz I.A.Karimov yoshlarga sog’lom va teran dunyoqarashni shaklantirish, ularni mustaqil fikrlashga o’rgatishni oldimizda turgan eng dolzarb vazifa sifatida ilgari surdilar. Zero, mustaqil fikrlash – kundalik hayotda ro’y berayotgan voqyea-hodisalarning mohiyatini, ularning sirlarini aniqlash, tahlil qilish va ajrata olishga hozirlikning mavjudligidir. Bu o’rinda Uolter Lippmanning fikri ham o’rinli: “Hamma bir xil fikr yuritgan yerda, hyech kim ko’p o’ylamaydi”.



    Download 1,61 Mb.

    Do'stlaringiz bilan baham:
  • 1   ...   160   161   162   163   164   165   166   167   ...   293




    Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
    ma'muriyatiga murojaat qiling

    kiriting | ro'yxatdan o'tish
        Bosh sahifa
    юртда тантана
    Боғда битган
    Бугун юртда
    Эшитганлар жилманглар
    Эшитмадим деманглар
    битган бодомлар
    Yangiariq tumani
    qitish marakazi
    Raqamli texnologiyalar
    ilishida muhokamadan
    tasdiqqa tavsiya
    tavsiya etilgan
    iqtisodiyot kafedrasi
    steiermarkischen landesregierung
    asarlaringizni yuboring
    o'zingizning asarlaringizni
    Iltimos faqat
    faqat o'zingizning
    steierm rkischen
    landesregierung fachabteilung
    rkischen landesregierung
    hamshira loyihasi
    loyihasi mavsum
    faolyatining oqibatlari
    asosiy adabiyotlar
    fakulteti ahborot
    ahborot havfsizligi
    havfsizligi kafedrasi
    fanidan bo’yicha
    fakulteti iqtisodiyot
    boshqaruv fakulteti
    chiqarishda boshqaruv
    ishlab chiqarishda
    iqtisodiyot fakultet
    multiservis tarmoqlari
    fanidan asosiy
    Uzbek fanidan
    mavzulari potok
    asosidagi multiservis
    'aliyyil a'ziym
    billahil 'aliyyil
    illaa billahil
    quvvata illaa
    falah' deganida
    Kompyuter savodxonligi
    bo’yicha mustaqil
    'alal falah'
    Hayya 'alal
    'alas soloh
    Hayya 'alas
    mavsum boyicha


    yuklab olish