O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti karimova vasila Mamanosirovna, hayitov oybek Eshboyevich, akramova feruza Akmalovna, lutfullayeva nigora Xalimbayevna psixologiya

Kognitiv qism – bu shaxsdagi attityud obyektiga nisbatan bilimlar, uning odam tomonidan anglanishidir. Bunga shaxsdagi bilimlardan tashqari g’oyalar, tasavvurlar, tamoyillar va hokazolar kiradi.

Atttyudning affektiv qismi – bu o’sha obyektni hissiy-emosional baholash bo’lib, yoqtirish yoki yoqtirmaslik tarzidagi hissiyotlar kiradi.

Konativ qism yoki xulq-atvor bilan bog’liq qismga esa, shu obyektga nisbatan amalga oshiriladigan hatti-harakatlar, aynan xulq-atvor kiradi.

Lekin ba’zi olimlar tahlillarida ustanovkaning aynan obyektga yoki vaziyatga nisbatan bo’lishi mumkinliga haqida ma’lumotlar ham bor edi. Xususan, Lapyerning 1934 yilda o’tkazgan mashhur eksperimenti bunga misol bo’lishi mumkin. Eksperimentning mazmuni quyidagicha edi. Lapyer ikkita nafar xitoylik talaba bilan AQSh bo’ylab sayohatga chiqadi. Hammasi bo’lib 252 ta mehmonxonada bo’lishib, ularning deyarli barchasida (bittasidan tashqari) iliq, samimiy munosabatning guvohi bo’lishadi. Ma’lumki, o’sha paytlarda irqiy belgi bo’yicha odamlarga tanlab munosabatda bo’lishar, xitoyliklar ham sariq tanlilar sifatida kamsitilardi. Lapyer bilan hamroh bo’lgan talabalarga munosabat bilan olimga bo’lgan munosabat o’rtasida deyarli farq sezilmadi. Sayohat tugagach, Lapyer o’sha barcha mehmonxona egalariga minnatdorchilik xati yozib, yana o’sha talabalar bilan borsa, xuddi oldingiday iliq kutib olishlari mumkinligini so’radi. Javob faqat 128 ta mehmonxona egalaridan keldi, ularning ham bittasida ijobiy javob, 58 %da rad javobi, qolganlarida turlicha formalarda noaniq javoblar olindi. Bundan Lapyer shunday xulosaga keldi: demak xitoy millatiga mansub shaxslarga nisbatan ijtimoiy ustanovka bilan mehmonxona egalarining real xulq-atvorlari o’rtasida farq bo’lib, aslida ustanovka salbiy ekanligi, vaziyatga qarab esa, u boshqacha – ijobiy namoyon bo’lganligi aniqlandi.

Rus olimi V.A.Yadov o’zining dispozision konsepsiyasini yaratib, unda ustanovkalarni to’rt bosqich va to’rt tizimli sifatida tasavvur qilgan (29-rasm).

•