|
Elеktron tijoratning an'anaviy savdo turlaridan farqi. Elеktron tijoratning
an'anaviy savdo turidan quyidagi xaraktеrli xususiyatlari bilan farqlanadi:
-xaridor o’ziga qulay vaqt, joy va tеzlikda mahsulotni tanlash va sotib olish
imkoniyatiga ega; -
savdo-sotiq faoliyatini ish faoliyati bilan birga parallеl ravishda, ya'ni ishlab
chiqarishdan ajralmagan holda olib borish imkoniyati mavjud;
-ko’p sonli xaridorlarning bir vaqtning o’zida bir nеchta firmalarga murojaat
qila olishi. Bu ko’p sonli xaridorlarning aloqa vositalari yordamida sotuvchilar bilan
muloqotda bo’lish imkoniyati;
-kеrakli mahsulotlarni tеzlikda izlab topish va shu mahsulotlari bor firmalarga
murojaat qilishda tеxnika va transport vositalaridan samarali foydalanish,
mahsulotlarni bir joyga yig’ish va ularni sotib olishda aniq manzillarga murojaat qilish.
Ortiqcha vaqt va xarajatlarni kamaytiradi;
-xaridorning yashash joyi, sog’lig’i va moddiy ta'minlanish darajasidan qat'iy nazar
hamma qatori tеng huquqli mahsulot sotib olish imkoniyati;
-hozirgi kunda chiqqan jahon standartlariga javob bеradigan mahsulotlarni tanlash
va sotish imkoniyati;
-elеktron tijorat sotuvchining mahsulotlarini (ish, xizmatlarini) sotish jarayonidagi
imkoniyatini yanada kеngaytiradi va yangilaydi. Endi sotuvchi mahsulotlarini sotish
jarayonini tеzlashtirishi, yangi va sifatli mahsulotlarni muntazam almashtirishi,
mahsulotlarning
aylanma
xarakatini
tеzlashtirishi
kеrak
bo’ladi.
Elеktron tijoratda savdoni tashkil qilish firmalarning raqobatini kuchaytiradi,
monopoliyadan chiqaradi va mahsulotlarning sifatini oshirish imkoniyatini bеradi.
Xaridorlar kundalik xayotida kеrakli mahsulotlar ichida sifatlilarini tanlashi mumkin.
Chеt el firmalariga murojaat qiladi.
Elektron tijorat tushunchasini har tomonlama hayotga tatbiq etishga birinchi
urinishlar 1950-1960 yillarda kompyuterlar paydo bo'lishidan deyarli darhol
8
boshlandi.1960 yilda Amerikaning eng yirik aviakompaniyasining American
Airlines
aviakompaniyasining
dasturchilari
va
dasturiy
ta'minotni
ishlab
chiqaruvchi va etkazib beruvchisi - IBM ko'p millatli korporatsiyasi SABER
(Semi-Automatic Business Research Environment) reyslari uchun joylarni bron
qilishni avtomatlashtirish tizimini yaratdi, bu esa oddiy fuqarolar uchun havo
qatnovini osonlashtirdi.O'rindiqlarni bron qilishda tariflarni hisoblash jarayonini
avtomatlashtirish tufayli xizmatlarning narxi pasaytirildi. 1965 yilga kelib
Bryerkliff Manor-dagi ma'lumotlar markazida joylashgan SABER tizimi to'liq
interaktiv bo'lib qoldi va zaxira paytida xato ehtimolligi 1% dan oshmadi. Unda 30
mingdan ortiq transport agentliklari, 3 million ro'yxatdan o'tgan mijozlar, 400 dan
ortiq aviakompaniyalar, 50 ta avtoulovlarni ijaraga berish kompaniyalari, 35 ming
mehmonxonalar, ko'plab sayyohlik agentliklari, o'nlab temir yo'l kompaniyalari,
parom egalari va kruiz tashkilotchilari ishtirok etdi. 70-yillarning o'rtalarida.
dastlab elektron ma'lumotlar almashish vositalarini (EDI - Elektron ma'lumot
almashish) va elektron moliyaviy uzatish (EFT - Elektron pul o'tkazmalari) dan
foydalanishni boshladi. Birinchi tizimlarning kamchiliklari ularning yuqori narxlari
va nostandart dasturiy va apparat tarkibiy qismlarida edi. Uskunalarni sotib olish
va xususiy tarmoqlardan foydalanish uchun boshlang'ich harajatlar faqat bir nechta
banklar va yirik korxonalarni to'lashi mumkin edi. Bundan tashqari, 70-yillarda.
shunga o'xshash jarayonlar Evropa mamlakatlarida boshlandi - ma'lumotlar
almashish uchun standart echimlarni izlash, natijada savdo jarayonlariga
yo'naltirilgan GTDI xalqaro standartlarining yangi tizimi (Umumiy maqsadlar
uchun ma'lumotlar almashinuvi standartlari) paydo bo'ldi. Shunday qilib, ikki
standartlar tizimining - Evropa va Amerikaning birlashishi holati vujudga keldi,
birlashtirish harakati bir necha o'n yillar davomida davom etdi. 1990-yillarda,
Internet-texnologiyalarning rivojlanishi natijasida Internetning jadal rivojlanishi
bilan, biznesning yangi turi paydo bo'ldi - Internet orqali chakana savdo. 1997
yilda yana bir standart paydo bo'ldi - OBI (Internetda ochiq xarid), uning asosiy
g'oyasi ochiq tizimlarga qaratilgan to'liq sotib olish-sotish-etkazib berish tsikli
10
bilan shug'ullanuvchi tashkilotlar o'rtasidagi o'zaro munosabatlarning barcha
shakllarini standartlashtirish masalalariga bag'ishlangan.Nihoyat, 2003 yilda EDI
va Internetni birlashtirgan AS-2 formati ishlab chiqildi. Odatda veb-sahifalarni
ko'rish uchun foydalaniladigan http protokoli orqali raqamli ma'lumotlarni
almashish imkoniyatini beradi. Ta'kidlash joizki, ko'pgina iqtisodchilar, olimlar va
tahlilchilar butun dunyo bo'ylab elektron tijoratning yaqin o'n yil ichida jadal
o'sishini bashorat qilsalar ham, ba'zi tahlilchilar umuman onlayntranzaktsiyalarning
muhimligini
shubha
ostiga
olishadi.
Shunday
qilib,
Boloniya
universiteti professori Enriko Santarelli fikricha, "90-yillarning ikkinchi yarmida
elektron tijoratning jadal o'sishiga qaramay, elektron tijorat sanoat inqilobidan ikki
asr oldin sanoat inqilobidan beri eng katta o'zgarish bo'lgan degan taassurotni
9
paydo qildi". , sotishning ushbu turi hanuzgacha barcha bitimlarning juda oz
qismini tashkil etadi, aslida chakana savdoda (B2C) va ulgurji savdoda (B2B)
elektron tranzaktsiyalar chaqaloq davridadir.
Elektron tijoratni tushunish; Elektron tijorat korxonalarga o'z mahsulotlari yoki
xizmatlari uchun arzon va samaraliroq tarqatish kanallarini taqdim etish orqali
bozorning kengroq ishtirokini yaratishga yordam berdi. Masalan, Target ommaviy
sotuvchisi o'zining g'isht va ohak mavjudligini xaridorlar uchun kiyim-kechakdan
tortib to qahvaxonagacha, tish pastasida - xarakat ko'rsatkichlarigacha bo'lgan hamma
narsani sotib olishga imkon beradigan onlayn-do'kon bilan to'ldirdi. Bundan farqli
o'laroq, Amazon o'z biznesini elektron tijoratga asoslangan onlayn sotuvlar va
mahsulotlarni etkazib berish modeli bilan boshladi. Eskirgan bo'lmaslik kerak, ayrim
sotuvchilar o'zlarining shaxsiy veb-saytlari orqali tobora ko'proq elektron tijorat
operatsiyalarini amalga oshirmoqdalar. Va nihoyat, eBay yoki Etsy kabi raqamli
bozorlar biznesni yuritish uchun ko'plab xaridor va sotuvchilar to'planadigan birja
bo'lib xizmat qiladi. Elektron tijoratni amalga oshirishda bir qancha shu soha bilan
uzviy bogliq atamalarga duch kelamiz; electron pullar, eletron to’lov, elektron
hamyonlar va boshqalar.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
