O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

Buxgalterlar tizim yaratuvchilari sifatida 
Tizim loyihasi uchun buxgalterlarning javobgarligini baholashda kompyuterni  
biznes  information  vosita  sifatida  ko’ruvchi  tarixiy  dunyoqarash  talab  etiladi. 
Odatda,  buxgalterlar  information  tizimining  asosiy  aspektlariga  kiruvchi 
foydalanuvchilarning  information  ehtiyojini  baholash,  tashqi  hisobot  formati  va 
tarkibini  aniqlash,  ma’lumotlar  manbaini  tayinlash,  buxgalterlik  qoidalariga 
muvofiqlashtirish, va information tizimning nafliligi va to’g’riligini buzilib ketmasligi 
uchun kerakli bo’lgan nazoratni aniqlash uchun javobgardirlar.  
Bu  odatiy  tizimlar  ruhiy,  ko’zga  tashlanadigan  va  tushunarli  edi. 
Ma’lumotlarga ishlov berish jarayonlari qo’lda amalga oshirilar edi, ma’lumotlarni 
uzatish  o’rtachasi  va  axborot  to’plashning  vositasi  qog’oz  edi.  Kompyuterlarning 
paydo  bo’lishi  bilan  kompyuter  tizimlari  qo’lda  bajariladigan  amaliyotlar  o’rnini 
egalladi va qog’ozdagi yozuvlar raqamli tarzda to’plana boshlandi. Buxgalterlarning 
yangi davrda o’ynagan roli ko’plab bahs-munozaralarning asosiy mavzusiga aylandi. 
Kompyuter  ko’nikmasining  etarlicha  emasligi,  bu  yangi  texnologiyani  egalashga 
xohishning yo’qligi buxgalterlarning statusini noaniq qilib qo’ydi.    
Ko’plab buxgalterlar o’zlarining odatiy majburiyatlarini ularning tashkilotida 
yangi  bo’lgan  kompyuter  profesionallarining  yangi  avlodiga  topshirib  qo’yishdi. 
Odatda,  buxgalterlikdan  bexabar  yoki  biznes  kurslariga  bormagan  kompyuter 
loyihachilari  IAT  loyhasi  uchun  to’liq  javobgarlikni  o’z  bo’ynilariga  oladilar. 
Natijada, ko’plab tizimlar buxgalterlik tamoyillarini buzadi va ular kerakli nazoratda 
emas.  Tizimning  katta  etishmovchiliklari  va  kompyuterdagi  aldovlar  buxgalterlik 
tarixidagi  ushbu  davrni  baholab  berdi.  Bu  muammoni  bartaraf  etish  uchun  1970 
yilning  o’rtalarida  buxgalterik  kasbi  buxgalterlarning  mahoratini  va  kompyuterga 
asoslangan tizim uchun qonuniy javobgarlini qaydadan ko’rib chiqdi. 
Hozirgi  kunda,  tizim  loyihasi  uchun  javobgarlik  buxgalterlar  va  IT 
mutaxassislari  o’rtasida  quyidagicha  taqsimlanganini  bilamiz:  buxgalter  tizimning 
tarkibiga, IT mutaxassis esa tizimning tuzilish jihati uchun mas’uldirlar. Tarkibiy va 
tuzilmaviy taraflarni farqlash uchun quyidagi namunaga e’tibor qiling: 
Chakana savdo biznesning kredit boshqarmasi AR boshqarmasining to’lovdan 
qochadigan    akkauntlar  haqidagi  ma’lumotini  talab  qiladi.  Bu  ma’lumot  kredit 
menedjerining    mijozning  kreditga  layoqatini  baholash  orqali  qilgan  qarorini 
qo’llab- quvvatlaydi.  
Tizimning tarkibiy  loyihasi to’lovdan qochadigan  mijozlarni aniqlashtirish va 
ro’yhatga yozilishi talab etiladigan ma’lumotlarni aniq o’rnatilishini o’z ichiga oladi. 
Buxgalter  talab  etilayotgan  ma’lumot  tabiatini,  uning  manbasini,  vazifasi  va 
ishlatiladigan  buxgalterlik  qoidalarini  aniqlashni  o’z  ichiga  oladi.  Tuzilmaviy  tizim 
esa  ushbu  ma’lumotlarni  namoyish  etishning  usuli  va  vositasidir.  Kompyuter 
mutaxassislari  topshiriqni  bajarish  uchun  eng  samarali  va  tejamkor  usulini 
aniqlaydilar.  Bundan  kelib  chiqadiki,  tizimlar  loyihasi  o’zaro  hamkorlikda  amalga 
oshirilishi  kerak.  Har  bir  tizimning  yagonaligi  va  tizimning  jiddiy  xatolik,  hatto 

---

qalloblikka  ta’sirchanligi  sababli  buxgalterlarning  tizim  loyihasidagi  ishtiroki  faol 
bo’lishi  kerak.  Keyingi    bo’limlarda  biz  tizimning  muvaffaqiyatli  bo’lishida 
buxgalterlarning faol ishtiroki juda muhimligini ko’rib chiqamiz.