O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat sharqshunoslik instituti

Ishlab  chiqarish  -  bu  kerakli  mahsulotlarni  tayyorlash  uchun  ishchi 

kuchidan,  uskuna  va  texnologiyadan,  tabiiy  resurslardan  hamda  materiallardan 

ma’lum  miqdordagi  kombinatsiyada  foydalanish  jarayonidir.  Masalan,  o‘z 

ustaxonasiga ega bo‘lgan shaxs stol ishlab chiqarish uchun ishchi kuchidan, xom 

ashyo  sifatida  taxta,  temirdan,  arra  va  boshqa  uskunalarga  sarflangan  kapitaldan 

foydalanadi. 

Ishlab chiqarishning an’anaviy jihatdan uch xil ko‘rinishga ajratish mumkin: 

buyurtma asosida, ommaviy va oqim shaklida ishlab chiqarish.  

Buyurtma  asosida  ishlab  chiqarish  –  individual  ravishda  ishlab  chiqarish 

bo‘lib, o‘z sohasida yagona bir mahsulotni yuzaga chiqaradi. Bunda nafaqat san’at 

asari balki, yirik samolyot, bino, elektrostansiyalar ham misol bo‘la oladi. Bunday 

---

ishlab 

chiqarish 

malakali 

mutaxassislarni 

va 

zamonaviy 

texnika 

va 

texnologiyalarni talab etadi.    

Ommaviy  ishlab  chiqarish  –  katta  yoki  kichik  partiyada,  ko‘p  turdagi,  bir 

ko‘rinishdagi standart tovarlar ishlab chiqarishni ko‘zda tutadi.  

Oqim  shaklida,  ya’ni  uzluksiz  jarayon  shaklida  ishlab  chiqarish  –  xom-

ashyoni  tinimsiz  iste’mol  qilish,  materiallardan  foydalanish  va  mahsulotlarning 

tinimsiz  oqimi  bilan  izohlanadi.  Bunga  misol  qilib,  neft  va  gazni  qayta  ishlash 

zavodlari, kimyo sanoati, sutni qayta ishlash zavodlarini misol keltirish mumkin.  

Iqtisodiy resurslarni birlashtirish orqali tovar va xizmatlarni yaratish – ishlab 

chiqarish texnologiyasi deyiladi.  

U  yoki  bu  texnologiyani  tanlash  ishlab  chiqarish  samaradorligiga  bog‘liq. 

Ishlab chiqarish samaradorligining iqtisodiy va texnologik turi mavjud.     

Iqtisodiy samaradorlik firmaning ishlab chiqarish xarajatlari va daromadlari 

o‘rtasidagi qiymat ko‘rinishidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi.  

Texnologik  samaradorlik  foydlanilayotgan  resurslar  va  natural  ko‘rinishda 

olinayotgan mahsulot o‘rtasidagi bog‘liqlikni ko‘rsatadi.  

Ishlab chiqarish omillarini yiriklashgan uch guruhga bo‘lib qarash mumkin: