O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti magistratura bo’limi qo’l yozma huquqida

III BOB. IQTISODIYOTNI MODERNIZATSIYALASH SHAROITIDA 
XIZMAT KO’RSATISH KORXONALARI MOLIYASINI SAMARALI 
TASHKIL ETISH VA ULARNING BARQARORLIGINI TA’MINLASH 
YO’LLARI 
 
3.1. Xizmat ko’rsatish korxonalari moliyasida yuzaga kelgan muammolar 
va ularni bartaraf etishga qaratilgan chora-tadbirlar tizimi 
 
Respublikamizda iqtisodiyotning barcha sohalari kabi uy-joy kommunal 
xo’jaligi sohasiga eski tizimdan konstruktiv ijro jihatidan nomukammal bo’lgan 
ko’p xonadonli uylar va ularni saqlash  hamda ta’mirlashning samarasiz tizimi, 
sohani boshqarishning ma’muriy buyruqbozlik uslubiga asoslangan, budjet 
mablag’lari hisobidan boqimanda kun ko’rishga o’rganib qolgan iqtisodiy 
samarasiz tizim meros bo’lib qoldi. 
Mamlakatimiz mustaqilligining e’lon qilinishi davlat qurilishi sohasida 
ham tub islohotlar zaruriyatini yuzaga keltirdi. Odamlar aslo kechiktirib 
bo’lmaydiagn muammolar – oziq-ovqat, transport, savdo, sog’liqni saqlash, uy-
joy qurilishi, mehnat rejimi va unga haq to’lash, dam olish sharoitlari kabi 
muammolarning hal etilishini kutar edilar.
1
  
O’tish davrida boshqaruv tizimining maqsadga muvofiqligi, samarasi va 
sifati yaqqol namoyon bo’ladi, chunki bunda eskirib, talabga javob bermay 
qolgan davlat institutlari yangilari bilan almashtiriladi. Bu davrda markaziy 
hukumat ko’p qavatli uylarni ta’mirlash, uy-joyni har taraflama saqlash, 
kommunal xizmatlar bo’yicha to’lovlarni yig’ish kabi muammolarni hal etishni 
mahalliy darajaga o’tkazib bergani shu bilan izohlanadi. 
“… kommunal 
uy-joylarni saqlash muammosi kun tartibidan 
tushmayotganini tan olish ham zarur. “Ijtimioy fikr” jamoatchilik fikrini 
o’rganish markazi hisoblariga ko’ra 2011-yilning 20-24-oktabr kunlari 
mamlakatimizning 12 viloyatida, Qaroqalpog’iston Respublikasi va Toshkent 
shahrida so’rov o’tkazildi. 1100 kishidan iborat respondentlarga “O’z uyingizda, 
xonadoningizda quyidagi kommunal xizmatlar qay dararajada ko’rsatiladi yoki 
                                           
1
 Karimov I.A. O’zbekiston mustaqillikka erishish ostonasida. – T.: “O’zbekiston”, 2011-yil, 46-b. 

---

94 
siz ulardan qay darajada foydalana olasiz?” degan savol bilan murajaat 
qilinganida javoblar quyidagicha taqsimlangan: 
“butun kun davomida barqaror” –  elektr energiya –  44,3%, tabiiy gaz – 
44,6%, vodoprovod suvi –  44,8%, hammom, vanna –  39,9%, chiqindini olib 
chiqib ketish – 31,4%. 
“Barqaror emas, bir kunda bir necha marotaba foydalanish imkoniyatiga 
egaman”  –  elektr energiya –  55,4%, tabiiy gaz –  42,2%, vodoprovod suvi – 
33,5%, hammom, vanna – 26,4% chiqindini olib chiqib ketish – 16,2%. 
“Foydalanish imkoniyatiga ega emasman” – elektr energiya – 0,3%, tabiiy 
gaz  –  13,2%, vodoprovod suvi –  21,7%, hammom, vanna –  33,7%, chiqindini 
olib chiqib ketish – 52,4%. (Ijtimoiy fikr. Inson huquqlari. 
№1. 2012. 25-b.).”
1
 
Bozor iqtisodiyoti shunday mexanizm va tamoyillarga asoslanganki, 
iqtisodoyotda barcha ijtimoiy-iqtisodiy munosabatlar tegishli me’yor va 
muvozanat holatida bo’lishi talab etiladi, mamlakatda ushbu me’yor va 
muvozanat ta’minlanmasa iqtisodiyotda turli darajadagi ijtimoiy-iqtisodiy 
ziddiyatli holatlar vujudga keladi. Keyingi yillarda mamlakatimizda xizmat 
ko’rsatuvchi korxonalarda mazkur masalalarga tegishli darajada amal etilmasligi 
oqibatida qarzdorlik bilan bog’liq ayrim muammoli holatlar paydo bo’lmoqda. 
Ximat ko’rsatish tarmog’ining asosiy bo’g’inlaridan biri hisoblangan, ko’p 
qavatli aholi yashash uylariga xizmat qiluvchi xususiy uy-joy mulkdorlari 
shirkatlari qarzdorligi nafaqat shu korxonalarning moliyaviy holatiga balki, 
ularning salbiy oqibatlari mamlakat milliy iqtisodiyotining boshqa tarmoqlariga 
ham ta’sir ko’rsatadi. Shu jihatdan xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari 
qarzdorligining vujudga kelish sabablari va ularni bartaraf etish yo’llarini 
aniqlab berish muhim ahamiyat kasb etadi.  
Quyidagi rasmda xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlarida vujudga 
keladigan salbiy oqibatlari haqida ma’lumotlar keltirilgan (12-rasm). 
                                           
1
 Malikova G, Xususiy uy-joy mulkdorlari shirkatlari tajriba va muammolar. Huquq va burch. 
№4/2014. 49-b. 

---

95