Oʻzbekiston respublikasi oliy va oʻrta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti

 

Hujjatlar turlari 

Ob’ektiga 

qarab 

*Xizmatga  oid  Hujjatlar.  Lavozimli 

shaxs imzolaydi. Ob’ekt  korxona 

*Shaxsiy hujjatlar: 



  ariza, xat, tarjimai hol. 



 

Ob’ekt-xodim.  U  o`z  nomidan  yozadi 

va imzolaydi. 

Foydala-nish 

joyiga qarab 

*Ichki hujjatlar: 



  boyruqlar 



  aktlar 



  qo`llanmalar 



  nizomlar 



  hisob hujjatlari va h.k. 

Bular  korxonaning  ichki  faoliyati 

uchun qo`llani-ladi. 

*Tashqi hujjatlar: 



  xatlar 



  iltimosnomalar 



  javoblar 



  reklamatsiyalar 

Boshqa  korxonalar  va  yuqori  organlar 

bilan yozishmalar. 

Rekvizit-lar 

soniga qarab 

*Oddiy Hujjatlar 



 

ma’lumotnoma 



  ilova xatlari 

Bitta  ko`rsatkich  yoki  savoldan 

iborat bo`ladi 

*Murakkab hujjatlar: 



  buyruqlar 



  rejalar 



  hisobotlar 

Juda  ko`p  rekviz-itlar  yoki  savollardan 

iborat bo`ladi 

---

398 

 

Yuridik 

mavqeiga 

qarab 

*Standart bo`lmagan hujjatlar: 



  xatlar 



  qarorlar 



  aktlar 



  buyruqlar 

Bular yakka tartibda tayyorlanadi va 

erkin xarakterda bo`ladi. 

*Standart hujjatlar: 



  schetlar 



  to`lov talabnomalari 



  nakladnoylar 

Bular  yuqori  tashkilotlar  tomonidan 

tasdiqlangan rasmiy hujjatlardir 

Ijro 

etish 

muddatiga 

qarab 

*Shoshilinch hujjatlar: 



  telegrammalar 



  telefonogrammalar 



  faks va hokozolar 

Ma’lum  muddat  ichida  ijro  etishni 

talab qiladi. 

*Shoshilinch bo`lmagan hujjatlar 

Bu  hujjatlarning  ijro  etish  muddati 

belgilanmaydi.  

Aslligiga 

qarab 

*Asl nusxadan ko`chirma hujjatlar. 

Asl 

hujjatlarning 

ko`paytirilgan 

hamda lavozmli shaxslar (kotiba, ish 

yurituvchi)  tomonidan  imzolangan 

nushalari. 

*Asl 

nushadagi 

(original) 

hujjat. 

Dastlabki, 

tegishli 

tarzda 

rasmiylashtirilgan  va  imzolangan  hujjat. 

Arxivda  saqlanadigan  huj-jat  tariqasida 

dalolat-larda saqlanadi. 

Boshqaruv 

funksiyasigga 

qarab 

*Umum ma’muriy hujjatlar: 

1.Xizmat-axborot hujj-atlari: 



  xatlar 



  telegrammalar 



 

ma’lumotlar 



  aktlar 

2.Farmoish hujjatlari:  



  buyruqlar 



  qo`llanmalar 



  qarorlar 



  tsirkulyarlar 

3.Shaxsiy tarkibga oid hujjatlar: 



  xodimlar ucheti 



  guvohnomalar 



  tavsiyanomalar 



 

xizmat safari qo¨ozlari 

Umumiy 

ma’muriy 

Hujjatlarda 

tashkiliy jarayonlar aks ettiriladi. 

*Maxsus hujjatlar. 

Bu  hujjatlarda  funksional  xizmatlar 

faoliyati aks ettiriladi. 

Jumladan: 



  fan-texnika 



  texnologiya 



  iqtisodiyot 



  hisob-kitob 



  moliyaga oid 



  yuridik 



  reja  



  statistikaga oid hujjatlar 

Konfidi-

ialligiga qarab 

*Oshkor  hujjatlar,  ya’ni  hamma 

o`qiydigan  va  bosib  chiqarishga 

ruxsat etilgan hujjatlar. 



 

Oshkor 

qilish 

ta’qiqlangan 

hujjatlar 

*Yopiq 

hujjatlar, 

(maxfiy, 

mutloqo 

maxfiy)  Bularni  ruxsatnomasi  bo`lgan 

kishilargina  o`qiy  oladi.  Bosishga  ruxsat 

etilmaydi. 

Bajarili-shiga 

qarab 

*Qo`lda  yozilgan  hujjatlar,  ya’ni 

qo`lda  siyoh  yoki  qalamda  yozilgan 

hujjatlar. 

*Bosma  qilingan,  ya’ni  mashinka  yoki 

kompyuterda terilgan hujjatlar. 

 

Demak, Hujjatlar ikki guruhga ajratilar ekan. Birinchi guruhga korxonalarning 

farmoyish berish va ijro etish jarayonida tuziladigan Hujjatlari kiradi. Bul?r oashkiliy 

farmoyishli Hujjatlashtirish bo`lib, unga tashkiliy Hujjatlar (nizom, qoida, qo`llanma) 

farmoyishlar  (qaror-  bo`yruq,  echimlar),  ma’lumot-axborotlar  (xat,  akt,  hisobot  va 

---

399 

 

hokazo) kiradi.  

Ikkinchi  guruhdagi  Hujjatlar  boshqarishning  har  bir  maxsus  funksiyasiga  xos 

Hujjatlar  (moliya,  buxgalteriya  Hujjatlari  va  hokazo),  shuningdek,  transport,  aloqa, 

statistika, yurisprudentsiya Hujjatlari va hokazodan iborat bo`ladi. 

Ish  yuritish  Hujjatlarni  qayd  qilish,  ko`paytirish,  Hujjatlarni  tahlil  qilish, 

ma’lumotnoma  axborot  xizmati  ko`rsatish,  hujjatlarni  saqlash,  ijroni  nazorat  qilish, 

tashish,  arxivga  saqlashga  tayyorlashdan  iborat  bo`ladi.  Ish  yuritishning  asosini 

quyidagi tamoyillar tashkil qilmo¨i lozim:  



  korxonaning barcha bo`linmalarida Hujjatlar qabul qilishning bir xil usullari, 

Hujjat shakllari, ijroni nazorat qilish kabi usullar qo`llanilishi lozim; 



  korrespondentsiyalar bir joyda qabul qilib olinishi va qayd qilinishi lozim; 



  Hujjatlar  bir  marta  qayd  qilinishi  kerak,  qayd  qilish  tizimi  Hujjatlarni  ijro 

etishni nazorat qilish tizimi bilan o`zaro va bo¨langan bo`lishi kerak; 



  Hujjatlar  ijro  etilishi  bosqichlarida  shunday  saqlanish  kerakki,  toki  zarur 

ma’lumotnomalarni tuzish uchun kerakli Hujjatni tez topish mumkin bo`lsin; 



  Hujjatlar  tezkorlik  bilan  hamda  eng  oz  mehnat  saqlangan  xolda  doiraviy 

aylanishi lozim. 

Hujjatni  bayon  qilish  uslubi  ravon,  aniq  va  qisqa  bo`lishi  hamda  ayni  vaqtda 

mazmun  to`la  va  tizimni  aks  ettirilishi  lozim.  Ishga  oid  yozuvlarni  iloji  boricha 

qisqartirilmaslik,  balki  qisqartma  so`zlarning  faqat  qabul  qilingan  shakllaridan 

foylananish zarur. 

Hujjatlarni bayon qilishning izchilligi, ya’ni uchta mantiqiy unsur:  

* 

kirish; 

* 

tahlil; 

* 

xulosaning  uy¨unlashtirilishi  muhim  ahamiyatga  ega.  Kirishda  hujjat 

tuzish  sababi  ko`rsatiladi.  Tahlilda  masalalar  bayonining  mazmuni,  isboti  aks 

ettiriladi.  Xulosada  esa  Hujjatning  asosiy  mazmuni  beriladi.  Oddiy  Hujjatlarda, 

albatta bu uchta unsurning ham bo`lishi shart emas.  

Davlat  standartlarida  bayon  etilgan  hujjatlarni  tuzish  qoidalari  qo¨oz  o`lchami 

(formati), rekvizitlar sostavi, Hujjatlarda  ularning tartibi va joylashtirish o`rni, Hujjat 

blankalarini  va  rekvizitlarini  rasmiylashtirish  tartibi,  akt,  qaror,  telegramma, 

bildirishnoma  (raport),  xat,  buyruq,  xizmat  yuzasidan  xat,  qaror,  farmoyish  kabi 

hujjatlarni tuzish tartibi va uslubini ko`zda tutadi.  

Korxonaga  kelgan  hujjatlar  kirish  korrespondentsiyasi  deb  ataladi.  Qabul 

qilingan  korrespondentsiyaning  adres  bo`yicha  kelganligi  tekshirilishi  va  konvertlar 

hujjatlarga  zarar  etkazilmagan  holda  ochilishi  kerak.  Biror  shaxsga  atalgan 

konvertlarni ochish tavsiya etilmaydi.  

Korrespondentsiyani  qayd  qilishda  jurnal  va  kartochka  tizimi  qo`llaniladi. 

Jurnalda  hujjatlar  kelishi  tartibi  bo`yicha  kitobchada  qayd  qilinadi.  Bunday  usulni 

hujjat  oboroti  uncha  katta  bo`lmagan  (bir  kunda  10-15  ta  xat  olinadigan) 

korxonalarda qo`llanish tavsiya etiladi.  

Kartochka  usuli  eng  zamonaviy  bo`lib,  eng  kam  mehnat  sarflagan  holda 

uchyotga  olish,  nazorat  qilish  va  axborot-ma’lumotnoma  qidiruv  ishlarining  puxta 

tizimini tashkil qilish, hujjatlar oboroti vaqtini qisqartirish imkonini beradi. 

---

400 

 

Ish  korrespondentsiyasi  ijro  etilish  xususiyatiga  ko`ra  ikki  qismga  bo`linadi. 

Birinchi qismi korxona rahbariga beriladi. U har bir hujjat bo`yicha ijro etish tartibi, 

muddatlari va ijrochilar haqida ko`rsatma beradi. Qolgan korrespondentsiyasi tarkibiy 

bo`linmalar  rahbarlariga  yuboriladi.  Bu  erda  ijrochilar  haqidagi  masala  hal  etiladi. 

Hujjatlarning  ijro  etilishini  nazorat  qilishni  yaxshi  uyushtirish  muhim  ahamiyatga 

ega. Shu maqsadda maxsus nazorat kartotekalarini qo`llash ¨oyat qulaydir. 

Korxonada jo`natiladigan hujjatlar chiqish korresponden-tsiyasi deyiladi. Har 

bir hujjatda  indeks bo`lishi  shart.  Bu  narsa  boshqa  muassasalar  bilan  yozishmalarda 

ularni ko`rsatish hamda delolarda va arxivda ularni qidirib topish imkonini beradi. 

Ijro  etilgan  hujjatlar  ma’lum  bir  tizimda  saqlanadi.  Delolarni  guruhlarga 

ajratishning eng tarqalgan belgilari qo`yidagilar hisoblanadi: 

Qayd  qilingan  guruhlash  belgilari  bir-biriga  muvofiq  bo`lishi,  ya’ni  bir  hil 

hujjatlar  xronologik  belgiga,  boshqalari  esa  nominal  belgiga  ko`ra  delolarda 

joylashtirilishi  lozim.  Bundan  tashqari,  har  bir  bo`linmada  arxivga  topshirilmasdan 

doimiy saqlanishi talab qilinadigan hujjatlar uchun delolar ajratish kerak. 

Hujjatlar  muayyan  oqimda  harakat  qiladi.  Hujjatlar  oqimi  deyilganda 

hujjatlarning  belgilangan  izchillikda  tayyorlangan  paytdan  boshlab  korxonadan 

jo`natilgunga qadar yoki arxivga topshirilgunga qadar harakati tushuniladi.