O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo texnologiya instituti

Arenlarni parchalanishi

Benzol halqasi gidrokreking sharoitida parchalanmaydi.
Gidrogenlash xususiyati kuchli bo`lgan katalizatorlarda alkil - benzollar dealkilirovanie bo`ladi, bunda bosqichma - bosqich metan ajralib chiqadi:

Oxirgi metil guruhi qiyinroq ajraladi.

Ko`p halqali arenlar birin ketin halqalari to`yinib halqa ochilaveradi.
Kislota xususiyatiga ega bo`lgan katalizatorlarda asosan benzol halqasining metil guruhlari o`z joylarini o`zgartirib izomerlanadi.

Oltingugurtli birikmalarni gidrirlash

Gidrotozalash jarayonida oltingugurtli birikmalar C-C bog’idan uzilib, vodorod bilan to`yinadi. Natijasida H<sub>2</sub>S va uglevodorod hosil bo`ladi.

Gidrotozalash sharoitida 380°C va 3 -4 MPa bosimda benzol halqasi o`zgarmaydi. Halqani gidrirovanie etish uchun yuqori bosim kerak bo`ladi.
Oltingugurtli birikmalarni ichida eng chidamlisi tiofen halqasidir.
Oltingugurtli birikmalarni gidrirovanie reaksiyasini issiqlik chiqarish bilan sodir bo`ladi. Reaksiya tezligiga ushbu qatorga qo`yish mumkin:

Azotli birikmalarni gidrirlash

Azotli birikmalar oltingugurtlilarga nisbatan qiyinroq gidrirovanie bo`ladilar. Geteroatomli birikmalarni gidrirovanie reaksiyasiga chidamligi:

oltingugurtli < kislorodli < azotli

Azotli birikmalarni ichida gidrirovanie reaksiyasiga eng chidamliligi piridin hisoblanadi. Ma`lum sharoitda gidrirovanie bo`ladi.

SANOATDAGI GIDROGENLASH JARAYONLAR

Oxirgi vaqtda qazib olinayotgan neftlarning ko`pchiligida oltingugurtning miqdori 0,5% mass.dan ko`p. Ulardan olinadigan neft mahsulotlarida ham oltingugurtning miqdori meyoridan ko`p. Bu yoqilg’ilarni motorlarda ishlatilganda ularni korroziyaga uchratadi, motorlarni tez-tez kapital remont qilish lozim bo`ladi. YOnganda hosil bo`lgan gazlarda SO<sub>2</sub> gazi bo`lib, bu atrof - muhitni zaxarlaydi. Oltingugurti ko`p bo`lgan neft mahsulotlari zavoddagi agregatlar, trubalarni korroziya etib ishdan chiqaradi. Ikkinchi tomondan neft mahsulotlaridagi oltingugurt, azot va kislorod birikmalari rifoming katalizatorlari uchun kuchli zaxar hisoblanadi, katalizatorni ishdan chiqaradi. SHu sabalarga ko`ra, neftdan olingan mahsulotlarni geteroatomli birikmalardan gidrotozalash usuli bilan
tozalanadi. Gidrotozalash vaqtida ba`zi bir to`yinmagan birikmalar, smolasimon moddalar vodorod bilan to`yinadi.
Gidrotozalash jarayonida, asosan katalizator ishtirokida geteroatomli birikmalar vodorod bilan to`yinib parchalanadi. Jarayon 3-8 MPa bosimda, 330- 400°C, 0,5-10 s^-1 hajmiy tezlikda va 1 soatda 1 m³ xomashyo hisobidan 360 - 600 nm³ vodorod beriladi.