O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo texnologiya instituti

Alkenlarni parchalanishi

Alkenlar katalizatorlarning kislotali markazlarida karbkationga o`tadi; izomerlanishi mumkin va R - qoidasiga muvofiq parchalanadi. Shu bilan bir vaqtda parchalangan bo`laklar va oldingi alkenlar vodorod bilan to`yinadi. Agarda katalizatorning kislota xususiyati yuqori bo`lsa, quyi molekulali va izomerlangan uglevodorodlar ko`proq hosil bo`ladi, aksincha kislota xususiyati pastroq bo`lsa, parchalanish reaksiyasi kamroq bo`lib, asosan yuqori molekulali alkanlar hosil bo`ladi.

Alkanlarni parchalanishi

Alkanlar to`yingan birikmalardir. Shu sababli alkanlar oldin parchalanib to`yinmagan kichik uglevodorod molekulalari, izomerlangan molekulalari hosil
bo`ladi. So`ngra vodorod bilan to`yinish sodir bo`ladi. Termodinamik qonunlarga muvofiq alkandan metan uzilib chiqishi mumkim. Lekin gidrokreking jarayonida katalizatorlarning xususiyatiga qarab metandan og’irroq uglevodorodl.ar hosil bo`ladi. Umuman gidrokreking reaksiyasini katalitik kreking va gidrogenlash reaksiyalarining yig’indisi deb qabul qilsak bo`ladi.
Gidrokreking ikki funksiyali katalizatorlar ishtirokida bir necha bosqichda boradi. Boshlab katalizatorning gidrogenlash - degidrogenlash aktiv markazlarida alkanlar degidrogenlash bo`lib alken hosil bo`ladi (oz miqdorda). Keyin alkenlar katalizatorning kislota aktiv markazida karbkationga o`tadi va karbkationlar zanjirli karbkation mexanizmi bo`yicha alkanlarni parchalaydi (katalitik kreking o`xshash). Bu reaksiyalar gidrokreking sharoitida tez va ko`p bo`ladi. SHu sababli gidrokreking vaqtida ko`proq yengil mahsulotlar hosil bo`ladi. Polimerlanish va zichlanish reaksiyalari aytarlik sodir bo`lmaydi. Reaksiya zonasida etarli miqdorda vodorod aylanib turadi.

Sikloalkanlarni parchalanishi.

Gidrokreking katalizatorlarini ishtirokida sikloalkanlar to`g’ri kelgan bog’laridan uzilib, vodorod bilan to`yinadilar. Alyumoplatina katalizatorlarida 260°Cda 2,0 MPa bosimda:
Kislota xususiyatiga ega bo`lgan katalizatorlarda halqani ochishi kam sodir bo`ladi.
To`yingan ikki halqali dekalin molekulasida 10 ta uglerod bo`lgan alkenlarga nisbatan osonroq parchalanadi.