O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent to’qimachilik va yengil sanoat instituti huzuridagi bog`ot yengil sanoat texnikumi tarash va qayta tarash mashinalari texnologi ishlari o’quv amaliyotidan kafedra nomi

7-Mavzu Tarash mashinasida tolalarni aralashtirish jarayonini o‘rganish


Odatda ip yigiruv korxonasining yigirish tizimiga, yigirish usuliga, olinadigan iplarning chiziqli zichligi (nomeriga) va eng muhimi ipni qanday maqsadda ishlatilishiga qarab tolalar aralashmasining tarkibi tanlanadi. Gazlama to‘qish uchun mo‘ljallangan iplar o‘z navbatida tanda ipi va arkok ipiga bo‘linadi. Tanda ipi gazlamaning asosini tashkil qiladi va bo‘ylamasiga yo‘nalgan bo‘lgani uchun ko‘p kuchlanishlarga duch keladi. Arqoq ipi esa gazlamaning eni bo‘ylab yo‘naladi va unga kuchlanishlar nisbatan kamroq ta’sir etadi. SHuning uchun odatda, tanda ipi yuqori sifatli paxtadan yigiriladi. SHuni xam aytish kerakki, ingichka (yukori nomerli) iplar olish uchun uzun tolali paxta, o‘rtacha chiziqli zichlikdagi iplar olish uchun o‘rta tolali paxta, yo‘g‘on iplar olish uchun esa past navli paxta tolalari bilan birga, yigiruv korxonasi chiqindilarini ham aralashtirib ishlatiladi. Bu esa tolani tejab, ipning tannarxini arzonlashtirib, katta iqtisodiy samara olishga imkon beradi. Demak, ma’lum chiziqli zichlikdagi tanda tanda va arqoq ipoarini yigirib olish uchun paxta tolasidan turlicha aralashma tuzish lozim. Ip yigirish uchun tanlangan paxta tolalarining fizik mexanikaviy xossalari bo‘yicha farqlari ma’lum oraliqda bo‘lishi kerak. Odatda, ushbu farqlarni keskin bo‘lishi maqsadga muvofiq emas. Paxta tolalarini aralashmaga tanlashda quyidagi qoidalarga albatta rioya kilish kerak: 1.Aralashma tarkibida eng kamida 24 ta toy paxta bґlish kerak. 2.Aralashmaga kiradigan tolalarning uzunligi bґyicha farqi 1-2 mm dan oshmasligi kerak. 3.Aralashmaga kiradigan tolalarning chiziqli zichligi bir-biriga juda yaqin bґlishi kerak. 4.Aralashma tarkibiga paxtaning yonma-yon turgan sanoat navlari tanlanishi kerak. 5.Aaralashmaga eng kamida ikkita paxta zavodining paxtasidan 6-8 ta markada tanlash kerak. Mana shu qoidalar bajarilganda bir xil xossali aralashma olinadi. Bir xil xossali aralashmadan yuqori sifatli ip olish oson. Ip yigiruv korxonalarida ma’lum chiziqli zichlikdagi ip yigirib olish uchun tipoviy sartirovkadan foydalaniladi. Tipaviy aralashmalar ilmiy tadkikotlar asosida ishlab chiqilgan bo‘lib, paxta tiplari asosida tuzilgan. Tipaviy aralashma odatda bir biridan chiziqcha orqali ajratilgan ikkita rakam orqali belgilanadi. Bunda birinchi rakam (arab raqami) paxta tolasining tipini, ikkinchi (rim raqami) paxta tolsining sanoat navini ko‘rsatadi. Masalan: 1-I, 1-II 4-I, 4-II Bu erda 1 va 4 raqamlari birinchi va to‘rtinchi tip tola ekanligi, I va II raqamlari shu tipga mansub tolalarni birinchi va ikkinchi sanoat navida ekanligini ko‘rsatadi. Ip yigirish uchun qaysi tipaviy aralashmalar tavsiya qilingan bo‘lsa, ular fakat bitta qatorda yoziladi. Masalan biron chiziqli zichlikdagi ip uchun tavsiya etilgan tipaviy aralashma qo‘yidagicha berilgan bo‘lsa 4-I, 4-II, 5-I bu aralashmada 4-tip I-sanoat naviga mansub tolalar aralashmaning asosiy kismini (bazisni) tashkil etadi. Uning aralashmadagi miqdori kamida 60% ga teng bo‘lishi kerak. Aralashmaga 4-II, 5-I tipaviy aralashmadan jami 40 % gacha qo‘shish mumkin. Bunda 5-I aralashma 4-II ga nisbatan ozroq qo‘shiladi. CHunki u tavsiyaning oxirida turibdi. O‘rta tolali paxta uchun oltita tipoviy aralashma belgilangan bo‘lib, ularning tarkibiga I-chidan boshlab III navgacha bo‘lgan hamma paxta kiradi. Uzun tolali paxta uchun 3 ta tipoviy sartirovka belgilangan bo‘lib, ularning tarkibiga birinchi nav paxtadan boshlab 3 navgacha bo‘lgan xamma paxta kiradi. Har-bir paxta tipiga to‘g‘ri keladigan aralashma tipoviy sartirovka deb ataladi. I, II va III nav paxta tolalari uchun to‘qkizta tipovoy sartirovka belgilangan. IV nav o‘rta tolali va uzun tolali paxta uchun bittadan tipoviy sartirovka belgilangan. Barcha V nav paxta bitta tipoviy sortirovkaga birlashtirilgan. SHunday qilib, hamma paxta tolalari 30 ta tipovoy sartirovkaga bo‘ulingan