O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent kimyo-texnologiya instituti

kuchlanish 
deyiladi. Tekshirilayotgan kesim 
yuzasining biror 
M
nuqtasi atrofida cheksiz kichik 
A

yuzacha ajratamiz. Bu 
yuzachadagi ichki kuchlarning teng ta’sir etuvchisi 
F

ni 
A

ga bo’lgan nisbatini 
o’rtacha kuchlanish deyiladi, ya’ni 

---

61 
A
F
P
урт



(7.1) 
Endi 
A

yuzachani kichraytira boramiz, natijada yuzacha 
M
nuqtaga yaqinlashib, 
uning kiymati nolga intiladi. 
F

ham mikdorini va yo’nalishini o’zgartirib, ma’lum 
limitga intiladi, ya’ni 
dA
dF
A
F
Lim
P
A






0
(7.2) 
o’rinli bo’ladi. Bu kattalik 
M
nuqtadagi xaqiqiy kuchlanish deyiladi. 
Jismning biror 
M
nuqtasidagi kuchlanishini topish uchun bu nuqtadan bitta 
tekislik o’tkazishimiz kerak. Ammo bu 
M
nuqta orqali cheksiz ko’p tekislik o’tkazish 
mumkin. Har kaysi tekislikka tegishli kesim yuzalaridagi kuchlanishlarning turlicha 
bo’lishi tabiiydir. Demaq jismning biror nuqtasidagi kuchlanishni aniqlashda bu 
nuqtaning kaysi u kesimdagi yuzaga oid ekanligini oldindan bilish zarur. 
Tekshirilayotgan kesim yuzasi bo’yicha kuchlanishning qanday qonun bilan 
yoyilgani ma’lum bo’lsa, (7.2) ifodadan foydalanib, ichki kuchlarning bosh vektori
aniqlaymiz: 



F
FdA
P

(7.3) 
Elementar 
F

 
yuzachadagi ichki kuchlarning teng ta’sir etuvchisi
F

kesim 
yuzasining normali bo’yicha va yuza bo’yicha yo’nalgan tuzuvchilariga ajratib, ularni 
mos ravishda Δ
N
va Δ
T
deb belgilasak (63-shakl) bu kuchlarga tegishli o’rtacha 
normal va tangenstial kuchlanishlarni topgan bo’lamiz. 
A
N




o’rtacha normal kuchlanish; 
A
T




o’rtacha tangenstial kuchlanish. 
Bu 
kattaliklarni 
haqiqiy 
qiymatini 
ifodalash uchun biror qiymatga cheksiz 
yaqinlashtirish keraq ya’ni 
;
lim
;
lim
0
0
dA
dT
A
T
dA
dN
A
N
A
A














63-shakl. 
To’la kuchlanish quyidagicha aniqlanadi: 
2
2




P
. 
NAZORAT SAVOLLARI 
1.
Qanday deformastiya elastik va qanday deformastiya plastik deformastiya 
deb ataladi? 
2.
Brus nima? 

---

62 
3.
Kesimning ma’lum nuqtasidagi kuchlanish nima? 
4.
Kesish usuli nimadan iborat va u nimaga kerak? 
5.
Qanday yuklar statik yuklar deb ataladi? 
6.
Statikani nechta asosny aksiomalari bor? 
7.
Statikani muvozanat tenglamalari qanday? 
8.
Haqiqiy kuchlanish formulasi qanday? 
9.
Materiallar qarshiligida qanday gipotezalar bor? 
TAYaNCh SO’Z VA IBORALAR 
Statika, absolyut qattiq jism, kuch, kuchlar sistemasi, mustahkamlik, bikrlik, 
ustuvorlik, deformastiya, elastik deformastiya, plastik deformastiya, brus, plita, 
massiv, qobiq, sterjen, balka, ferma, rama, sirtqi kuch, hajmiy kuch, to’plangan kuch, 
kesish usuli, zo’riqish kuchlari, statika muvozanat tenglamalari, kuchlanishlar, 
normal kuchlanish, urinma kuchlanish.