O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

Ilmiy investitsion faoliyatining bosqichlari
8
 
Innovatsiyaning tovar sifatida o‘ziga xosliklarini ilmiy - texnikaviy natija 
olishdagi noaniqlikning yuqori darajada bo‘lishi, moliyalashtirishning alohida 
xususiyatga ega bo‘lishi bilan, ya‘ni xarajatlar va natijalar o‘rtasidagi vaqt 
jihatidan uzilish yuz berishi tahlikasi bilan, talabning noaniqligi bilan belgilanadi. 
8
А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшее образование. 2010 – C. 13.

---

16 
Innovatsiyalarda talabning noaniq bo‘lishi tufayli ularning taklifi odatda faol 
ogohlantiruvchi rol o‘ynaydi. 
Innovatsion korxona (IK) uchun innovatsiyalarga undovchi motivlar ichki va 
tashqi motivlarga bo‘linadi. Innovatsion faollik uchun ichki rag‘bat IK 
mahsulotining bozordagi raqobatbardoshligini oshirish maqsadida eskirgan 
uskunalarni almashtirish zaruratidir.
Bozor munosabatlari yaxshi rivojlanmagan, ayniqsa iqtisodiy inqiroz 
sharoitida innovatsiyalar uchun hal qiluvchi rag‘bat davlatning iqtisodiy siyosati 
bilan shartlangan tashqi rag‘batdan iborat bo‘ladi. 
Jahon iqtisodiyotining fan - texnika taraqqiyotidagi yangi bosqichga o‘tishi 
innovatsion faollikni kuchaytirishni va yangiliklarga nisbatan bilimlar va texnikani 
bozor bilan bog‘lovchi yangicha yondashuvni qo‘llashni talab qilmoqda. XX 
asrning 90-yillarida raqobatlashuvchi, mustaqil xo‘jalik yuritish subyektlarining 
innovatsion faoliyati bilan iqtisodiy muhitning o‘zaro ta‘sirlashuv jarayoniga yangi 
tendensiyalarni olib kirdilar.
Buning misoli sifatida Gary Hamelning 1998 yilda
«Sloan Management Review»da yozgan so‘zlarini keltirsak bo‘ladi: «Yaqin 
kelajakda tashkilotlar o‘z yo‘nalishini va ishlab chiqarish jarayonini o‘zgartirishi 
lozim. Buning yo‘li bitta yoki innovatsiya kiritish, yoki bozorni tark etish!»
9
Buning oqibatida mazkur korxonalar o‘zlarining shu sohadagi xatti-harakatlari 
stereotiplarini ko‘p jihatdan o‘zgartirishga majbur bo‘ldilar. 
Aynan innovatsiyalar iqtisodiy o‘sishning bosh omili sifatida ko‘p yillar 
mobaynida hukmronlik qilgan investitsiyalarni birmuncha siqib chiqargan holda 
zamonaviy fan - texnika inqilobining nazariy senariylari va amalda ro‘yobga 
chiqarishda bosh rollarni ijro etmoqdalar.
Hozirgi vaqtgacha rossiyalik iqtisodchilarning kengaytirilgan takror ishlab 
chiqarishga tegishli bo‘lgan nazariyalarida qoida bo‘yicha kapital qo‘yilmalar 
hajmining o‘sib borishini FTT ning va umuman iqtisodiy o‘sishning asosiy sharti 
sifatida qaralmoqda. Biroq yangiliklar ahamiyatining keskin oshib ketishi birinchi 
galda bozordagi vaziyatning o‘zgarishi, ya‘ni raqobatning xususiyati, odatiy statik 
9
Dr.Borut Likar, «Innovation Management», Koron plusd
.
-Institute for Innovat ion and Technology,2013-p.15.

---

17 
raqobatdan dinamik raqobatga o‘tilishi bilan bog‘liq. Bu holat ko‘p jihatdan 
innovatsiyalar va bozorning hozirgi bosqichdagi o‘zaro ta‘sirlashuv xususiyatlarini 
belgilab beradi. 
Yangilik - bu shunday tovarki, uni bevosita qo‘l bilan ushlab ko‘rish yoki 
fizik jihatdan o‘lchash mumkin emas. Muayyan minimal darajadagi ilmiy (ayniqsa 
matematik) bilimlarga ega bo‘lmay turib hamda o‘z kasbining bilimdoni va zarur 
axborotdan xabardor bo‘lmagan holda undan foydalanishning iloji yo‘q, oldindan 
tegishli tayyorgarliksiz va qayta o‘qishsiz uni ro‘yobga chiqarib bo‘lmaydi. 
Bunday tovarning o‘ziga xos jihati uning daromadlarni cheklanmagan holda 
ko‘paytira olish (multiplikatsiyalash) qobiliyatidir.
Intellektual tovar - tegishli huquqiy shaklda himoyalangan, qonuniy egasi 
tomonidan unga nechta xaridor topilsa, shuncha marta sotilishi mumkin bo‘lgan 
axborot, ixtiro, nou-xau va hokazolardir. 
―Bilimga qilingan investitsiyalar eng katta daromad olib keladi‖ Benjamin 
Franklin.
10
Innovatsion mahsulot-mahsulotli innovatsiyalarni joriy etish natijasi, 
yangi (qaytadan joriy etilgan) yoki takomillashtirilgan mahsulotlar, shuningdek, 
yangi yoki ancha takomillashtirilgan ishlab chiqarish uslublariga asoslangan 
mahsulotlardir (boshqa innovatsion mahsulotlar). 
Stiv Djobsni aytishicha: «Odamlarni so‘roq qilib yangi mahsulot ishlab 
chiqarib bo‘lmaydi. Chunki odamlar o‘zlariga nima kerakligini bilishmaydi»
11
Boshqa innovatsion mahsulot jarayonli innovatsiyalarni tatbiq etish natijasi 
sanaladi. U boshqa mamlakat yoki korxonalarning ishlab chiqarish amaliyotida 
ilgari qo‘llanilgan va texnologik ayirboshlash (patentsiz litsenziya, nou-xau, 
injiniring) yo‘li bilan ommalashtirilgan yangi yoki takomillashtirilgan ishlab 
chiqarish uslublarini joriy etishdagi ilg‘or tajriba negizida tayyorlangan mahsulotni 
o‘z ichiga oladi. 
Innovatsion jarayon - bu ilmiy bilimlarni innovatsiyaga aylantirish jarayoni 
bo‘lib, uni innovatsion g‘oyadan muayyan mahsulot, texnologiya yoki xizmat 
10
Dr.Borut Likar,«Innovation Management», Koron plusd
.
-Institute for Innovat ion and Technology, 2013- p.41.
11
TheNewYorkTimes, 2011 

---

18 
darajasigacha 
pishib 
yetiladigan 
va 
amaliy 
foydalanish 
jarayonida 
ommalashtiriladigan hodisalarning izchil ketma - ketligi sifatida tavsiflash 
mumkin. 
FTT dan farq qilgan holda, innovatsion jarayon joriy etish bilan, ya‘ni yangi 
mahsulot, xizmatning bozorda ilk bor paydo bo‘lishi yoki yangi texnologiyani 
loyihaviy quvvatgacha yetkazish bilan tugallanmaydi. Mazkur jarayon uzluksiz 
bo‘lib, joriy etishdan so‘ng ham to‘xtamaydi, chunki yangilik ommalashgani 
(diffuziyalangan) sari takomillashib boradi, samarasi ortib, ilgari ma‘lum 
bo‘lmagan iste‘mol xossalarini kasb etadi. 
Innovatsion faoliyat - ishlab chiqarilayotgan mahsulot (tovar, xizmat) 
nomenklaturasini kengaytirish va yangilash, sifatini yaxshilash uchun, ularni 
tayyorlash texnologiyasini takomillashtirgan holda joriy etish hamda ichki va 
tashqi bozorlarda samarali sotilishi uchun ilmiy - tadqiqot natijalari va 
ishlanmalardan foydalanish hamda tijoratlashtirishga qaratilgan faoliyatdir.
Innovatsion faoliyat deganda g‘oyalarni yangi va takomillashtirilgan 
mahsulotlarga aylantirish jarayoni tushuniladi. Innovatsion faoliyat o‘z ichiga 
ilmiy, texnologik, tashkiliy va moliyaviy chora tadbirlarni qamrab oladi.