O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

 8-BOB. ITTKINI TASHKIL QILISH VA LOYIHALASHTIRISH 
8.1. Ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlari tushunchasi va 
tuzilishi 
8.2. ITTKIning vazifalari, tamoyillari va bosqichlari. 
8.3. Innovatsion tashkilotning patent-litsenziyalari faoliyati. 
8.4. Innovatsion loyihalashtirish asoslari. 
8.5. Innovatsion loyihalarning ekspertizasi. 
8.1. Ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlari
tushunchasi va tuzilishi 
 
Ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlari bilimlar zaxirasini, shu 
jumladan inson, madaniyat va jamiyat to'g'risidagi bilimlarni ko'paytirish 
maqsadida amalga oshiriladigan tizimli asosdagi ijobiy ishni, shuningdek yangi 
takliflarni ishlab chiqish uchun bilimlarning ushbu zaxirasidan foydalanishni o'z 
ichiga oladi.
118
Ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlarini boshqarish va uning 
vazifalarini belgilash qoidalari to'g'risida umumiy ko'rsatmalar mavjud emas, 
chunki qilinishi kerak bo'lgan ishlar ko'p darajada kompaniyaning turiga va 
muayyan holatlarga bog'liqdir. Ayrim ishlanmalar voqealarga tezlikda munosabat 
bildiradi, biroq ko'pchilik ishlanmalar kelajakni yaratishga yo'naltirilgan va shu 
sababli ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlarini boshqarish albatta 
kompaniya qaysi sohada ishlashi samarali foydalanish imkoniyatiga ega bo'lgan 
texnologiyani yaratishga u qancha mablag' sarflashga intilishi to'g'risida qaror 
qabul qilishdan boshlanadi.
Deyarli barcha sanoat kompaniyalarida ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda 
konstruktorlik ishlari bo'limi kompaniya biznesining o'sishi va barqarorligini 
qo'llab-quvvatlashga o'z ulushini qo'shadigan hayotiy muhim bo'lim sifatida 
118
Innovation management [Elektronski vir] / authors Borut Likar ... [et al.] ; editor Borut Likar, co-editors Peter 
Fatur, Urška Mrgole ; translation Arslingue K. Žontar, TEFL, TBE. - 1st. ed. - El. knjiga. - Ljubljana : Korona plus - 
Institute for Innovation and Technology, 2013 –P. 122.

---

201 
qaraladi. Firmalarda ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlarining 
unumdorligi va xususiyati ko'lamlari to'g'risidagi qaror asosan iqtisodiy samara 
nuqtai nazaridan qabul qilinadi. Tadqiqotlar ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda 
konstruktorlik ishlarining firmalarga beradigan samarasi sur'atlari yuqori 
ekanligini, garchi yangi tovarlar va xizmatlar pastroq narx bo'yicha ishlab 
chiqarilsa ham jamiyatga beriladigan samara o'sib borishini ko'rsatadi.
Ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlarining strategik 
ahamiyatiga muvofiq kompaniya tuzilmasida uning ushbu bo'lim tomonidan 
bajariladigan ish quyidagi kategoriyalarga tegishli bo'lishi mumkin: 
-
Qo'shimcha (o'sish) ishlari – aniq bir mahsulot yoki jarayonga har xil 
yaxshilashlarni joriy etishga yo'naltirilgan ishlar.
-
Radikal (o'zak) ishlar – uning jarayonida yangi mahsulot yoki yangi jarayon 
yaratiladigan ishlar.
-
Fundamental 
ishlar 
– muayyan biznes-foyda olishga bevosita 
mo'ljallanmagan, biroq ilmiy-texnik axborotni yaratishga mo'ljallangan ishlar; 
ushbu axborot, masalan, biznesning yangi yo'nalishini ishlab chiqishga urinish 
to'g'risidagi qarorga olib kelishi mumkin.
-
Atrof muhitni muhofaza qilish talablariga va qonun hujjatlarining boshqa 
talablariga rioya qilish maqsadida amalga oshiriladigan moslashuvchan ishlar.
-
Ilmiy-tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlari xodimlari mavjud 
mahsulotlarning muammolari ustida ishlaydigan mijozlarni qo'llab-quvvatlash 
ishlari.
Iqtisodiy hamkorlik va rivojlanish tashkilotining tarifiga muvofiq ilmiy-
tadqiqot va tajriba hamda konstruktorlik ishlari termini faoliyatning uch turini 
qamrab oladi. Bular: fundamental tadqiqotlar, amaliy tadqiqotlar va tajriba-
konstruktorlik ishlanmalari. 
-
Fundamental tadqiqotolar – bu birinchi navbatda kuzatilayotgan hodisalar 
va jarayonlar to'g'risida yangi bilimlarga ega bo'lishga yo'naltirilgan ishlar.

---

202 
-
Amaliy tadqiqotlar – bu yangi bilimlarni egallab olish uchun amalga 
oshiriladigan o'ziga xos tadqiqotlar hamdir. Biroq, ular, o'z navbatida, aniq amaliy 
maqsadlar yoki vazifalarga erishishga yo'naltirilgan.
-
Tajriba-konstruktorlik ishlanmalari, bu tadqiqotlar natijalari tufayli va/yoki 
amaliy tajriba orqali olingan yangi jarayonlarni, tizimlarni va xizmatlarni o'rnatish 
yoki ishlab chiqarilgan yoki belgilangan jarayonlar, tizimlar va xizmatlarni ancha 
takomillashtirish uchun yangi materiallar, mahsulotlar yoki qurilmalar yaratishga 
yo'naltirilgan mavjud bilimlarga asoslangan tizimli ish.