O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

5.4.Kelajakdagi innovatsion tashkilotlarning xususiyatlari 
Elektron savdo – tovar sotuvchisi va xaridorining kompyuterlari yordamida 
Internet tarmog'i orqali savdodir. Elektron savdoning haqiqiy predmeti har qanday 
mahsuloti bo'lishi mumkin (tovar, xizmat, ko'chmas mulk, bank mahsulot va h.k.). 
Bugungi kunda elektron savdoning asosiy tovarlari quyidagilar hisoblanadi: oziq-
ovqat tovarlari, sanoat tovarlari, axborot mahsuloti.
76
Sotuvchi uchun elektron savdoning qimmati o'z savdosi bilan bexisob 
xaridorlarni doimiy qamrab olishning doimiy imkoniyatlaridan iborat. 
Elektron savdo korxonalari – virtual do'konlarni yangi tashkil etish shaklini 
yaratadi va doimiy ravishda raqobatning ta'siri ostida virtual do'konda sotish uchun 
yangi tovar va xizmatlrni taklif etadi. Virtual do'kon virtual korxonaga, ya'ni 
ehtimoliy korxonaga tegishli.
Virtual do'kon – bu internet tarmog'i orqali sotilgan tovarlar va Internet 
tarmog'ining boshqa foydalanuvchilariga tovarlar bilan bog'liq xizmatlarni sotish 
uchun bugungi kunda Web-serverni sotish. Virtual do'kon – bu shaxsiy to'g'ridan-
to'g'ri aloqa mavjud bo'lmaganda elektron aloqa vositalari orqali axborot 
almashishi va muloqot qilishi mumkin bo'lgan do'kon xodimlari (sotuvchilar, 
kassirlar)ning hududiy tarqoq xodimlar hamjamiyati.
Elektron savdoning paydo bo'lishi yangi hisob-kitoblar shakli – elektron 
to'lovlarni joriy etishni talab etdi. 
76
А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшее образование. 2015.- C.67.

---

137 
5.5 - rasm. 
Elektron to‟lovlarni raqamli shakli
77
 
Elektron chek to'lovchining pullarni o'tkazish to'g'risida o'z bankiga ko'rsatma 
beriluvchi hujjatni namoyon etadi (tijoriy qimmatli qog'ozlar turi). 
Elektron pullar elektron pochta yoki Internet tarmog'i orqali to'g'ridan to'g'ri 
etkazilishi mumkin. Har qanday holatda ham xarid uchun hisob-kitob amaldagi 
bank kanallari yoki tarmoqlari bo'yicha amalga oshiriladi.
Raqamli pullar (digitalcash) qog'ozli naqd pullarning elektron nusxadoshidir. 
Ular pul belgilari ko'rinishiga ega. 
Bank tomonidan tasdiqlangan kupon shaklidagi raqamli pullar bank 
tomonidan chiqarilgan va qoplangan bitlar zanjirini namoyon etadi.
Elektron pullar – bu pul mablag'larini schyotdan schyotga o'tkazish, 
qo'yilmalar bo'yicha foizlar hisoblash va qog'ozli tashuvchilar ishtirokisiz elektron 
signallar uzatish vositasi bilan boshqacha uzatish.
Elektron pullar banklar va to'lovchidan pul mablag'larini o'tkazishga ruxsat 
olish imkoniyati ega banklar va yirik firmalar tomonidan foydalaniladi va pul 
oluvchi bilan to'lov sharoitlari to'g'risida kelishib oladilar. 
Masalan, bu asrni boshida Internet tarmo‘g‘i hozirgidek rivojlanmagan edi va 
biz innovatsiyalar yo‘lini o‘zgarishini endigina ko‘ra boshladik. Hozir shunday 
dunyoda turimmizki, mahsulot va servislar virtual makonga kiritilyapti va bozorlar 
ijtimoiy tarmoqlarga ko‘proq yo‘nalmoqda. Bu dunyo orqali axborot oqimi 
salohiyati juda katta: Facebook 1 millirddan ortiq a‘zosi bilan dunyodagi 
77
А. М. Мухамедьяров. Инновационный менеджмент: учебное пособие. Высшее образование. 2015.-C.58 

---

138 
mamlakatlar orasida aholi soni bo‘yicha uchinchi o‘rinda turadi deb hisoblasak 
bo‘ladi. Hamma o‘zgarishlar shuni aytyaptiki, tashkilotlar yangi jarayonlarni 
tanlab, yangicha usulda harakat qilishi kerak.
78
Tashkiliy loyihalashtirish, yangi modellar va tuzilmalardan foydalanish 
menejmentining muhim yo‘nalishlaridan bo‘ladi. Kelajak innovatsion 
tashkilotlarining xususiyatlari 5.6- rasmda ko‘rsatilganlar. Ular tizimchalar va 
elementlarning sifatini va ularning ochiq tizim sifatidagi tashkilot ichidagi 
aloqalarini namoyish qiladilar.