O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

4.3.Yangiliklarning yashash davri konsepsiyasining mohiyati 
Jahondagi va mamlakatimizdagi texnik-iqtisodiy taraqqiyotning uzoq 
muddatli tendensiyalarini tadqiq etish natijalari shuni ko‘rsatadiki, milliy 
iqtisodiyotlar tarkibining o‘zgarishi va xalqaro mehnat taqsimotidagi siljishlar 
bilan birgalikda ro‘y berayotgan takror ishlab chiqarish jarayonlari dinamikasi 
iqtisodiyotda fan-texnika taraqqiyoti va innovatsion o‘zgarishlar bilan to‘g‘ridan-
to‘g‘ri bog‘liq bo‘lgan siklik tebranishlarga asoslangan. Aynan innovatsion 
rivojlanishning siklik konsepsiyasi fan-texnika taraqqiyotini bir tomondan, ishlab 
chiqaruvchi kuchlarni takomillashtirishning muhim yo‘li sifatida, ikkinchi 
tomondan esa yangilikning bozorga chiqarilishigacha bo‘lgan barcha bosqichlarni 
bosib o‘tish orqali amalga oshiriladigan innovatsion sikl sifatida tushunishga olib 
keladi. Innovatsion jarayonlar, mahsulotlar va tizimlar yashash davri konsepsiyasi 
asosida barcha ishlab chiqarish jarayonlari va bosqichlarini vaqtinchalik resursli va 
tashkiliy sinxronlashtirish mumkin. Innovatsion jarayonlarni stadiyalar va 
bosqichlar bo‘yicha o‘rganish uchun lokal (mahalliy), vaqt bo‘yicha uzlukli 
axborotlar xos bo‘lgani holda yashash davri bo‘yicha yondashuv yangiliklarning 
yaratilishi va o‘zlashtirilishi jarayoniga dinamik sinxronlashtirilgan tizim sifatida 
qaraydi. 

---

110 
Innovatsion faoliyatni o‘rganish uchun yangi tovar, yangi texnika va 
texnologiyaning yashash davri hamda ochiq tizim sifatidagi innovatsion 
tashkilotlar katta ahamiyatga ega. 
Yashash 
davrining 
hozirgi 
zamonga 
xos 
eng 
unumli 
g‘oyasi 
texnologiyalarning iqtisodiy obyekt sifatida evolyutsiyasi va o‘zgarishlarini o‘z 
ichiga oluvchi katta texnologik tizimlar konsepsiyasi hisoblanadi. 
Texnologik tizimlarning rivojlanishi ikki yo‘nalish: bazaviy texnologiyalarni 
takomillashtirish va prinsipial jihatdan yangi texnologiyalarni yaratish bo‘yicha 
amalga oshiriladi. Texnologiyalar yaxshilanib va modernizatsiyalanib borgani, 
yetuklik bosqichiga va bozorning ushbu tovar bilan to‘yinish bosqichiga o‘tgani 
sari eski paradigma doirasidagi keyingi rivojlanish nafsiz bo‘ladi, sotuv va foyda 
hajmi tushib ketadi. Tarkib topgan texnologik ukladlar bisotida prinsipial yangi 
yechimlar, ―yorib chiquvchi‖ texnologiyalar vujudga keladiki, ular yangi 
texnologik ukladlar, ishlab chiqarish va tarmoqlarning asosi uchun poydevor 
tiklaydilar. 
Barcha iqtisodiy obyektlar, jarayonlar va tizimlarning yashash davri faqat 
bitta nazariy bazaga ega: har qanday yashash davri yaratilishidan boshlanadi, 
o‘sish, yetuklikva pasayish bosqichlaridan o‘tadi. 
Innovatsion menejmentning ko‘p sonli obyektlari: innovatsion korxonalar, 
yangi texnika va texnologiyalar, yangi tovar va xizmatlar ham yashash davrining 
shunga o‘xshash dinamikasi va tarkibiy tuzilishiga ega bo‘ladi. 
Innovatsiyalarning yashash davri konsepsiyasining qadr-qimmati uning 
quyidagilarni ta‘minlashida namoyon bo‘ladi: 
-vaqt omilini hisobga olish; 
-jarayonning markaziy tendensiyasini aniqlash; 
-o‘zgarishlar dinamikasining yaqqol ko‘zga tashlanishi; 
-jarayonni avj oldirish mantig‘i; 
-moddiy, axborot va moliyaviy oqimlarning yaqqolligi va shaffofligi; 
-bosqich va jarayonlarni matematik modellashtirish imkoinyati; 
-turli iqtisodiy obyektlarning tovar; 

---

111 
4.2-jadval