O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

 
3.1-rasm.
 Yangilik kiritishlar institutsional tuzilmasidagi xatarli 
sarmoyalar
42
 
 
Kelajakdagi innovatsion tashkilotlarning rivojlanish qonuniyatlari XXI asr 
iqtisodiyotini tadrijiy-institutsional iqtisodiyot kabi tavsiflash imkonini beradi. 
Avtonom bo‘linmalarni, bozorga xos raqobat munosabatlarining mustaqil 
ishtirokchilarini birlashtirish usullari serqirra va yuksak samaralidir. Bu holat shu 
bilan izohlanadiki, markazlashtirilgan boshqaruv va bozor mexanizmi o‘zaro bir-
birini to‘ldiradi va sa‘y-harakatlarning birlashuvi natijasida sinergetik samarani 
vujudga keltiradi. Markazlashtirilgan model yangi bozor va yangi sohalarga kirib 
borishda katta samara bergani holda tor ixtisoslashuv uchun markazlashtirilmagan 
modelni qo‘llash afzalroqdir. 
42
Yo‘ldoshev N.Q. va boshqalar. ―Innovatsion menejment‖. Darslik. T:.TDIU, 2012.
Bozor institutlаri 
Moliya institutlаri 
Yangi korхonаlаrni 
tаshkil qilish 
Institutsionаl sаrmoyadorlаr 
Univеrsitеtlаr 
Аkаdеmik mаrkаz 
Yirik korporаtsiyalаr 
Yangi tuzilmаlаrni 
tаshkil qilish 
Bozorning tuzilishini 
o‘zgаtirish 
Foydаni shаkllаntirish, uni 
qаytаdаn moliyalаshtirish 
vа h.k 
Vеnchurli 
sаrmoyadorlаr 
Innovаtsion biznеsning egаlаri, 
ijrochilаri 

---

67 
3.2.Kompaniyaning har tomonlama rivojlanish strategiyasi 
Innovatsion 
tashkilotning 
tizim 
sifatidagi 
evolyutsiyasi 
uning 
diversifikatsiyalash qobiliyati bilan uzviy bog‘liqdir. Aynan diverfikatsiyalash 
firma ichidagi va firmalararo intergratsiyalashuv jarayonlarining kamchiliklarini 
o‘rnini to‘ldiradi. Individuallashgan turli-tuman bozor talabini qondirishga bo‘lgan 
munosabat sifatidavujudga kelgan diversifikatsiyalash jarayoni dastlab tovar 
turlariga va mahsulotlarning turli-tumanlik samarasiga asoslangan. Innovatsion 
tashkilotda diversifikatsiyalash qobiliyati birinchi galda tashkilotdagi ichki 
o‘zgarishlar: 
ishlab 
chiqarish 
quvvatlaridan 
ko‘pgina 
maqsadlarda 
foydalanish,axborotlar, bilimlar, nou-xaularni firma ichida bir ishlab chiqarishdan 
boshqasiga uzatish (transfertlash) bilan bog‘liqdir. 
Tashkilotning turli shakllardagi diversifikatsiyalashga bo‘lgan qobiliyati 
muhim tarmoqlar, texnologiyalar, mahsulot turlari asosida shakllanadi. 
Diversifikatsiyalashning innovatsion tashkilotdagi xususiyatlari innovatsion 
taraqqiyotning yYetakchilari bo‘lgan turli tarmoqlarning yangi texnologiyalarga va 
yuksak texnologiyali ishlab chiqarishga tayanishidir. Bunday yondashuv 
mahsulotning raqobatbardoshligini saqlab turish va yangi raqobat afzalliklarini 
yaratishning zaruriy sharti hisoblanadi. 
Qoida bo‘yicha bir tarmoqning imkoniyatlaridan foydalanishda yetarli 
darajadagi daromad me‘yoriga ega bo‘lgan firma diversifikatsiyalashni 
o‘tkazmaydi. Bunda uning o‘sish salohiyati pasaya boshlaydi. Ammo bozor 
to‘yinib, o‘sish istiqbollari toraygani va yangi texnologiyalar vujudga kelgani sari 
yirik tashkilotlar tarmoq doirasidan tashqariga chiqib, innovatsiya asosidagi 
tabaqalashgan mahsulotlarni taklif qiladilar. Shunda korporatsiyaning o‘zi 
ko‘pgina bozorlarning fan sig‘imi yuqori bo‘lgan ishlab chiqarishlar va investitsion 
oqimlar o‘rtasidagi aloqalarning markaziga aylanadi. 
Yangi ishlab chiqarishlar va yangi tarmoqlarning ―yadrosi‖ raqobatchi 
tuzilmalarni yaratadi, ilmiy tadqiqot ishlanmalariga yirik investitsiyalarni amalga 
oshiradiki, buning natijasida sotuv hajmining maksimallashuvi yuz beradi. 

---

68 
Diversifikatsiyalash jarayoni firmaning ichidan (yaponcha yo‘l) yoki tashqarisidan 
– firmalarning qo‘shilib ketishi, sotib olinishi (amerikacha yo‘l) natijasida 
boshlanishi mumkin. 
Diversifikatsiyalanmagan kompaniyada bozorning o‘sish sur‘atlarga hamda 
firmaning raqobat borasidagi pozitsiyasiga bog‘liq ravishda to‘rtta strategik vaziyat 
yuzaga kelishi mumkin. 
3.2. - rasm.