O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta-maxsus ta‟lim vazirligi toshkent moliya instituti g. Xamdamova, O. Astanakulov, A. Matchanov

Yaponiya va AQSh firmalari uchun ITTKI turlarining nisbiy 
ahamiyati, %da.
146
 
1
№
 
ITTKI turi 
Yaponiya 
AQSh 
1 
Yangi texnologiyalar sohasidagi fundamental 
tadqiqotlar 
15,9 
8,4 
2 
Mavjud mahsulotlarni takomillashtirish va 
modernizatsiyalash sohasidagi tadqiqotlar 
26,6 
35,9 
3 
Yangi mahsulotlarning o‘zlashtirilishi
33,9 
29,9 
4 
Ishlab chiqarish va ishlab chiqarish jarayonining 
yangi usullarini o‘zlashtirish 
23,9 
26,1 
Jami 
100,0 
100,0 
Yirik kompaniyalarning oldida ITTKIni qo‘lga kiritishning turli muqobillari 
vujudga keladi - ilmiy ishlab chiqarishlarning yuqori darajasiga ega kichik 
firmalarni yutib yuborish hisobiga, firmalararo tadqiqotchilik va ishlab chiqarish 
kooperatsiyasi hisobiga qo‘shma korxonalar tashkil qilish yo‘li bilan va hokazo.
Yirik korxonalar kichik innovatsion biznes ustidan nazorat o‘rnatish yoki 
keyinchalik xarid qilish bilan moliyalashtirish uchun xatarli sarmoyalar fondini 
tashkil qilishi mumkin.
Kompaniyada ilmiy boshlanishlarni yaratish va ishlab chiqarishning 
yangilanishini ilmiy ta‘minlashning har bir varianti muqobil asosda ko‘rib 
chiqiladi va quyidagilarni hisobga oluvchi aniq vaziyatga asoslanadi: 
-yangilikning ta‘rifi; 
-uning faoliyat sohasiga mos kelishi; 
-yangilik yashash davrining xususiyatlari va bosqichlari; 
-innovatsion infratuzilmaning rivojlanganlik darajasi; 
-moliyaviy, moddiy va axborot resurslari bilan ta‘minlanganligi; 
-xodimlarning malakasi, kasbiy ko‘nikmalari va texnik tajribasi; 
146
Yo‘ldoshev N.Q. va boshqalar. ―Innovatsion menejment‖. Darslik. T:.TDIU, 2012.

---

238 
-ishlab chiqarish tizimlarining texnik-tashkiliy darajasi; 
-firmalarning sohaviy tegishliligi va hokazo. 
Ko‘pgina, ayniqsa davlat ishtiroki past darajada bo‘lgan mamlakatlarda 
ITTKIni tashkil etish shakllari ―portfeli‖dagi eng katta salmoqni firma ichidagi 
ishlab chiqarish va yangiliklarni ITTKI bo‘linmalari bazasida tatbiq etish egallab 
turishda davom etadi.
Yangi tashkiliy tuzilmalar va ITTKIni boshqarishning yangi usullarini 
yaratish ilmiy tadqiqot va konstruktorlik bo‘linmalari tizimi faoliyatini 
takomillashtirishda muhim rol o‘ynaydi. Masalan, agar an‘anaviy korxonaga 
matritsali, divizion yoki tarmoqli tuzilmalar doirasida yangiliklarni ishlab 
chiqishning chiziqli – izchil ishlab chiqilishi xos bo‘lsa, u holda zamonaviy 
korxonalarda ITTKIni boshqarishga loyihaviy yondashuv muvaqqat maqsadli 
loyihaviy guruhlarni boshqarish tizimi yoki yirik korporatsiyalar doirasida 
innovatsion venchurli bo‘linmalarni tashkil qilish ustuvorlik qiladi.
Yangiliklarni ishlab chiqishning an‘anaviy chiziqli - izchil usuli ilmiy ishlab 
chiqarishning texnologiyalarning radikal almashuviga to‘siq bo‘luvchi moddiy-
texnik bazasining inertligi o‘sishi singari obyektiv sabablari oqibatida 
yangiliklarning yangilanish sur‘atlari sekinlashuvini keltirib chiqaradi.
ITTKIning sifati va samaradorligiga rahbarlikning undovchi sabablarini 
pasaytiruvchi, kommunikatsiyalar va yangiliklarni ishlab chiqish va tatbiq etishga 
mas‘ul bo‘lgan turli vazifaviy bo‘linmalar harakati muvofiqlashganligini 
yomonlashtiruvchi sof ma‘muriy usullarning ustunligi ta‘sir ko‘rsatadi. Loyihali 
boshqaruv usullarini qo‘llash, muvaqqat loyiha jamoalarini va firma ichidagi 
venchurlarni tashkil etish yirik kompaniyalardagi innovatsion jarayonni 
takomillashtiradi.
Yangilanishning samaradorligiga innovatsion faoliyatning turli omillari: 
innovatsiya mahsulotining sifati, qo‘llanilayotgan texnologik qarorlarning sifati va 
loyihani amalga oshirishning tashkiliy-texnik sharoitlari ta‘rifi ta‘sir ko‘rsatadi. 
Buyumning texnik darajasi, uning texnologiyaliligi, resursni iste‘mol qilishi, 
unifikatsiyalanganlik va standartlashtirilganlik darajasi, eski va yangi modellarning 

---

239 
qiyosiy texnik-iqtisodiy samaradorligi o‘zlashtirilayotgan buyum yoki yangi 
mahsulot sifatini belgilab beruvchi omillar hisoblanadi.