O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

Ahloqiy-ma'naviy  ta'sir  va  ishontirish  instrumеntlari  tarkibiga 
quyidaagilar kiradi: 
- ta'lim va tarbiya; 
- axborotlardan foydalanish; 
- o’rganish; 
- ijtimoiy bosim; 
- muzokara jarayonlari; 
- ixtiyoriy bitimlar. 
Bulardan  atrof  tabiiy  muxit  muxofazasi  va  tabiiatdan  foydalanishni 
samarali  boshqarishni  mikrodarajada  tashkil  etishda  ixtiyoriy  ekologik 
bitimlar  birinchi  navbatda  qizikish  uyg’otadi.  Ixtiyoriy  ekologik  bitimlar 

---

 
45 
ekologik  tartibga    solish  idoralari  bilan  firmalar  urtasida  xamkorlik 
tugrisidagi  shartnoma  varianti  xisoblanadi  va  ular  standart  buyruk 
(komanda)  -  nazorat  va  bozorga  yunaltirilgan  ekologik  siyosat 
instrumеntlariga  quishmcha bulib xizmat qiladi.  
         Ekologik  siyosat  va  koopеratsiyalashtirish  soxasida  iqtisodiy 
ekologik  bitimlar  (IEB)  innovatsiya  qarorlari  misol  bulib    xisoblanadi.  U 
(IEB)  an'anaviy  boshqarish  yondashuvlarining  chеklanganligini  bartaraf 
qilishga  muljallangan  va    xozirgi  zamonning  ekologik  da'vatiga,  shu 
jumladan,  barqaror  rivojlanish  va  ekologik,  iqtisodii  va  ijtimoiy 
maqsadlarni mivofiqlashtirish talablariga javob tariqasida shakllangan.  
   Ixtiyoriy 
ekologik 
bitimlarning 
innovatsionligi 
shundaki, 
birinchidan,  firmalar,  tarmoqlar  va  boshqalar  birlashib,  yangi  kuchga 
aylanadilar va ular bilan davlat xam xisoblashadi, ikkinchidan, xam siyosiy 
tuzilish,  xam  biznеs  uzlarining  ikki  stratеgiyasini  anglay  boshlaydi  va 
umumiy ekologik boshqarishga uziga xos xissa qushish bilan ishtirok etadi. 
Bunda  davlat  stratеgiyasi  quyidaagicha  bulishi  mumkin:  1)  atrof-muxit 
muxofazasi 
maqsadlarida 
biznеs 
ishlariga  «buyruq»  (komanda) 
instrumеntini kuplab aralashtirish;  
2)  biznеs  bilan  birgalikda  (yoki  biznеs  taklifini  qabul  qilish)  uzaro 
kеlishuvga asosan kеlishilgan qarorni ishlab chiqish.  
Biznеs,  uz  navbatida,  davlat  tomonidan  aralashuvga  kutish  va  sabr-
toqat  bilan  munosabatda  bulish  stratеgiyasi  yoki  kеlishuvga  asoslangan 
qarorni  ishlab  chiqish  stratеgiyasini  qabul  qilishi  mumkin.  Ixtiyoriy 
ekologik  bitimlar  katta  individual  va  ijtimoii  naf  kеltiradi:  biznеs  uchun 

---

 
46 
ma'muriy-buyruqbozlik 
asoratlaridan 
qutulish 
va 
yangi 
ekologik 
vakolatlarga  ega  bulish  imkonini  bеradi;  tartibga  soluvchi  idoralar  uchun 
esa xarajatlar va ziddiyatlarni kamaytirishga olib kеladi. 
Ixtiyoriy  ekologik  bitimlar  tuzish  rivojlangan  mamlakatlarda  XX 
asrning  90-yillaridan  amalga  oshirila  boshladi.  AQSH  da  bunday  bitimlar 
tuzish 1992 yilda «Atrof-muxit uchun shеrikchilik» dasturi doirasida 1300 
kompaniya  bilan  tuzildi.  IEB  tuzish,  ayniqsa,  Еvropa  Ittifoqi 
mamlakatlarida kеng tarqalgan. Turli maqsadlarni kuzda tutadigan bunday 
bitimlar asosan quyidaagi ikki xil shaklda tuziladi: 
- muzokaralar natijasida tuzilgan bitimlar; 
- ixtiyoriy dasturlar.