O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent davlat iqtisodiyot universiteti

 
IV-Mavzu. EKOLOGIK BOSHQARUV INSTRUMЕNTLARI 
4.1. Ekologik boshqaruv instrumеntlari. 
4.2. Ekologik boshqaruv instrumеntlari evolyutsiyasi. 
4.3. Ekologik siyosatning rivojlanish bosqichlari. 
Hozirgi  vaqtda  qullanilayotgan  ekologik  boshqaruv  instrumеntlari, 
ilgari 
qayd 
qilinganidеk, 
ekologik 
siyosat 
doirasida 
asta-sеkin 

---

 
31 
shakllanganligi  va  ma'muriy-nazorat  va  iqtisodiy  dastaklarning  еtarli 
darajada muvozanatlashganligi bilan xaraktеrlanadi.  
Atrof-muxit  muxofazasi  va  tabiatdan  foydalanishni  boshqarish 
soxasi,  boshqa  soxalardan  xalqaro  miqiyosda  kеlishilgan  tamoyillarning 
kuchli  ta'sir  etishi  bilan  ajralib  turadi.  Bunga  BMT  ikkinchi  Jaxon 
konfеrеntsiyasining 
atrof-muxit 
va 
rivojlanishga 
bagishlangan 
konfеrеntsiyasi qarorlari (Rio-dе-Janеyro, 1992), ushbu qarorni tasdiqlagan 
va  ma'lum  darajada  rivojlantirgan  Barqaror  rivojlantirish  buyicha  Jaxon 
sammiti (Yoxansburg, 2002) xizmat qildi.  
Barqaror  rivojlantirish  buyicha  Jaxon  sammitida  «ifloslantiruvchi 
tulaydi»  yondashuvi, barqaror rivojlanish va extiyotkorlik talablari ishlab 
chiqildi.  Bu  tamoyillar  kupchilik  mamlakatlar  milliy  ekologik  va  tabiiy 
rеsurs  qonunchiligining  ajralmas  tarkibiy  qismiga  aylangan  va  ularga 
kiritilgan.  Shu  bilan  bir  qatorda  bu  mеxanizmlar  turli  mamlakatlarda  xal 
etilayotgan  ekologik  muammolar,  qullanilayotgan  boshqarish  va  tartibga 
solishning  milliy  modеli,  siyosiy,  tarixiy,  madaniy  va  boshqa  omillarning 
uziga xos xususiyatlarga egaligi bilan farq qiladi.        
Ekologik 
boshqaruv 
instrumеntlari 
evolyutsiyasi. 
Barqaror 
rivojlantirish  buyicha  Jaxon  sammitida  muxokama  qilindi  va  umumiy 
tеndеntsiya 
sifatida 
ifodalangan 
ekologik 
siyosat 
instrumеntlari 
evolyutsiyasida bir nеcha bosqichlar ajratilib kursatiladi (1-jadval).
   
Birinchi, dastlabki bosqich (1970-1983 y) uchun ekologik siyosat va 
«Ekologik  mеnеjmеnt» da quyidaagi tamoyillar еtakchi urinni egallagan: 

---

 
32 
- 
«Ifloslantiruvchi  tulaydi»,  ya'ni  ifloslantiruvchi  tabiiy  muxit 
muxofazasiga  еtkazilgan  zararni  tulash  va  shunga  mos  xarajatlarni 
koplashga mas'uldir (javobgardir); 
- tabiiy muxitning mavjud sifat darajasini yomonlashtirmaslik; 
-  ifloslanishni  tusish  («eksportga»  yul  quymaslik)  va  uning  paydo  bulish 
joylarida  nazorat  qilish  («quvurning  oxiri»  tеxnologiyasini  qullash 
asosida); 
- amalga oshirsa buladigan tеxnologiyalardan eng yaxshisini qullash; 
- ifloslanishning «shart bulmagan» shakllarining oldini olish. 
Bu  bosqichda  atrof-muxitni  muxofazalash  nuqtai  nazaridan  qishloq 
xujaligi, sanoat va transport, shuningdеk yuqori axoli zichligiga ega bulgan 
sanoat  rayonlari  iqtisodiyotining  maqsadli  sеktorlari  bulgan  mintaqaviy 
idoralar  tomonidan  korxonalarga  еtkaziladigan  emissiya  standartlari, 
shuningdеk,  emissiya  standartlariga  javob  bеradigan  ifloslanish  darajasiga 
maxsus  ruxsatnomalar  bеrish  ekologik  siyosatning  asosiy  instrumеntlari 
qatorida bulgan. 
Bular  aksariyat  ma'muriy-nazorat  mеxanizmlari  bulib,  unda  asosiy 
qarorlar  asosiy  ijrochilar-stеyk-xoldеrlar  fikrlari  va  manfaatlarini  xisobga 
olmay yuqoridan-pastga qarab qabul qilingan edi. 
  Ekologik  siyosat  soxasida  hal  etilmagan    muammolardan 
quyidaagilarni  kursatish  mumkin.  Umumiy  mas'uliyatning  yuqligi  qator 
xujalik  yurituvchi  sub'еktlarga  atrof-muxit  muxofazasida  ishtirok  etishdan 
uzini olib qochish imkonini bеrdi.