O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “Audit” kafedrasi

3. Auditorlik riski va uni baholash modellari 
Mustaqil moliyaviy nazorat yoki audit bozor iqtisodiyotining ajralmas elementi hamda 
mamlakat iqtisodiyotini xavfsizligini ta’minlovchi faoliyatdir. Auditorlik faoliyati iqtisodiyotda o’z 
funktsiyalarini to’liq amalga oshirish uchun quyidagi ob’ektiv shartlar bajarilishi lozim: 
-
mamlakatda qulay investitsion muhitning yaratilganligi; 
-
sud-huquq tizimining rivojlanganligi; 
-
davlatning mustaqil moliyaviy nazorat kotseptsiyasini amalga oshirish bo’yicha ehtiyoji. 
Auditorlik faoliyati g’arb mamlakatlarida evalyutsion yo’l bilan rivojlangan bo’lsa, bizning 
mamlakatimizga bozor iqtisodiyotining elementlaridan biri sifatida kirib keldi. Natijada milliy 
auditorlik faoliyatining rivojlanish darajasi rivojlangan mamlakatlar auditorlik faoliyatining 
rivojlanish darajasiga muvofiq kelmay qoldi. Yuzaga kelgan muammoni bartaraf etishda 
mamlakatimizda bir qator ijobiy ishlar amalga oshirildi. Xususan: 
-
faoliyatni tartibga soluvchi normativ-huquqiy baza shakllantirildi; 
-
auditorlik faoliyatining milliy standartlari ishlab chiqildi va h.
Bu ijobiy ishlar bilan bir qatorda auditorlik faoliyatida haligacha o’z echimini kutayotgan bir 

---

 
qancha muammolar o’z echimini topmagan. Xususan shunday muammolardan biri bu auditorlik 
tekshiruvida auditorlik riskini aniqlash va baholash tartibi bo’yicha haligacha olimlar va 
amaliyotchilar tomonidan yagona fikrga kelinmagan. Ushbu maqolada biz auditorlik riski va uni 
aniqlash hamda baholash bo’yicha yondashuvlarni ko’rib chiqamiz. 
Bizga ma’lumki iqtisodiyotning erkinlashuvi sharoitida faoliyat yurituvchi sub’ektlar o’zaro 
munosabatlarida audit muhim element hisoblanadi. Xo’jalik yurituvchi sub’ekt rahbariyati, 
mulkdori va uni davlat bilan o’zaro munosabatida audit muhim ahamiyat kasb etishini inobatga 
olsak, axborotdan foydalanuvchilar oldida auditorlar to’liq javobgar ekanligini e’tirof etishimiz 
mumkin. Shunday ekan auditor taqdim etayotgan xulosasining ishonchliligiga to’liq javobgardir, 
buning e’tiborli jihati shundaki, auditor xo’jalik operatsiyalarini, tovar moddiy zahiralari va boshqa 
aktivlar hamda o’z va qarz mablag’larini yoppasiga tekshiruv o’tkazmasligi bois xulosaning 
ishonchliligi yuzasidan risk yuzaga keladi. Bu riskni aniqlash va baholash, uning kritik va maqbul 
chegarasini aniqlash auditorlar oldidagi asosiy muammo hisoblanadi. 
Auditorlik riskini baholash muammosi ko’p qirralidir. Risk-bu qarorlarni qabul qilish 
natijasida belgilangan maqsadga qisman yoki to’liq erisha olmaslik ehtimolidir. Ya’ni risk 
belgilangan maqsadga erishish uchun qabul qilingan qarorlar samaradorligini baholovchi 
ko’rsatkichdir. Ushbu
mulohazadagi ta’kidni auditorlik faoliyatiga qo’llasak, risk ko’rsatkichi 
auditorlik xulosasi turi bo’yicha noto’g’ri qaror qabul qilish xavfidir. 
Xorij olimlaridan U.Messier Auditorlik riski – moliyaviy hisobotda muhim buzib 
ko’rsatishlar mavjud bo’lgan holda auditor tomonidan ungga muvofiq bo’lmagan auditorlik 
xulosasini taqdim etishdir deb ta’rif bergan.
E.Arens va J.Lobbeklar esa auditorlik riski –moliyaviy hisobotda haqiqatda muhim buzib 
ko’rsatishlar mavjud bo’lganda, moliyaviy hisobot to’g’ri va ob’ektiv tuzilganligi to’g’risidagi 
auditorning ijobiy fikri(xulosasi) deb e’tirof etishgan.
Auditorlik riski - auditor tomonidan sub’ektiv ravishda belgilanadigan, auditorlik tekshiruvi 
yakunlari bo’yicha moliyaviy hisobot uning ishonchliligi tasdiqlanganidan keyin aniqlanmagan 
jiddiy buzilishlarni o’z ichiga olishi mumkinligini e’tirof etish yoki aslida bunday buzilishlar 
moliyaviy hisobotda bo’lmasada, unda jiddiy buzilishlar mavjudligini e’tirof etish ehtimolidir deb 
9-sonli “Muhimlik va auditorlik riski” nomli auditorlik faoliyatining milliy standartida ta’rif 
berilgan[8].