O’zbеkistоn rеspublikаsi оliy vа o’rtа mаxsus tа`lim vаzirligi tоshkеnt to’qimаchilik vа еngil sаnоаt instituti

Nazorat savollari
1.Menejment nima?
2.Menejment fani nimani o’rgatadi?
3.Menejment ob'ekti va sub'ekti deganda nimani tushunasiz?
4.Menejment fani qanday usul (metod)lardan foydalanadi?
5.Menejment fani qanday fanlar bilan aloqador?
6.Boshqarish ta'limotidagi to’rtta yo’nalish (maktab) to’g’risida nimalar
deya olasiz?
Tayanch iboralar
Menejment. Harajat. Baxo. Naf. Boshqaruv. Menejment ob'ekti va sub'ekti.
Tahlil usullari. Sistemali yondoshuv. Kompleks yondoshuv. Tarkibiy yondoshuv.
Vaziyat (situatsiya)li yondoshuv. Integratsion yondoshuv. Modellashtirish usuli.

---

11
Iqtisodiy-matematik yondoshuv. Kuzatish usuli. Eksperiment (tajriba) usuli.
Sotsiologik kuzatuv usuli.
Mavzu-2. Menejment nazariyasining shakllanishi va rivojlanishi
1. Boshqarish ta'limotidagi yo’nalishlar
2."Ilmiy menejment" maktabi F. Teylor ta'limotining mazmuni va mohiyati
3. Mumtoz menejment namoyondasi A. Fayol` olg’a surgan tamoyillar
4. Insoniy munosabatlar maktabi namoyondasi D. Mak Gregorning X va U
nazariyasi
5. "Tizimli" yoki zamonaviy menejment mohiyati
6. O’rta Osiyoda menejmentning nazariy asoslari va tamoyillari
1. Boshqarish ta'limotidagi yo’nalishlar
Boshqarish nazariyasining dastlabki kurtaklari qadim zamonlarga borib
taqalib, Yu. Sezar, A. Makedonskiy, Turkistonda esa o’rta asr davrida Amir Temur
hukmronligi vaqtidan boshlab shakllana boshlagan. Dastlabki paytlarda u oddiy
bo’lib, asosan harbiy tavsifga ega edi.
O’sha davr menejerlari harbiy intizomni o’rnatish maqsadida odamlarni jazo
bilan qo’rqitish, har qanday buyruq va farmonlarga so’zsiz itoat etish kabi usullarni
qo’llaganlar. Bunday boshqaruvga mehnat resurslaridan foydalanish, ulardan iloji
boricha ko’proq qo’shimcha qiymat undirishning g’oyatda samarali usuli, deb
qaralgan. Amir Temur davrida markazlashgan, intizomli davlatning barpo
etilganligiga ham Sohibqironning o’z qo’l ostidagilarni "qo’rquv bilan umid
o’rtasida ushlash" bo’yicha boshqargani sabab bo’lgan.
Kapitalizm tuzumining boshlang’ich davrida tadbirkor-mulk egasi ishlab
chiqarishni o’zining shaxsiy tajribasiga tayanib boshqargan. XVIII asrning
oxirlarida Angliyada bo’lgan sanoat inqilobi boshqaruvga bo’lgan qiziqishni
yanada kuchaytiradi. Boshqaruv xodimlarini tayyorlashga alohida e'tibor berila
boshlandi.
Ammo XIX asrning ikkinchi yarmi XX asr chegarasida texnika va
texnologiyaning takomillashuvi, ishlab chiqarishning keskin o’sishi boshqarishni

---

12
murakkablashtirib yuboradi va uni maxsus bilimlarini talab etuvchi, faoliyatning
maxsus sohasiga aylantirdi. Ushbu muammolarni hal etish uchun boshqaruv
sohasidagi tajribani umumlashtirish, ishlab chiqarish va xodimlarni boshqarishning
samarali usullarini izlashga olib keldi. Natijada boshqaruv to’g’risidagi ilm, fan
vujudga keldi.
O’sha davrdan boshlab to bugungi kunga qadar boshqaruv ta'limotida
quyidagi to’rtta yo’nalish (maktab) evolyutsion tarzda rivojlangan va o’zining
tegishli hissasini qo’shgan (3-jadval).