O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi toshkent moliya instituti “moliya” kafedrasi

“creditum”
– ssuda, qarz so‘zidan paydo 
bo‘lganligi qayd etiladi. Ayrim iqtisodchi olimlar 
“
credo”, 
ya’ni “
ishonaman
” degan ma’noni 
anglatishini qayd etadi. Albatta, kredit 
munosabatlarida ishtirok etayotgan subyektlarning 
bir-biriga bo‘lgan ishonchi asosiy omil hisoblanadi. 
Bu 
yerda
kreditor, kreditni berishda asosiy masala 
kredit oluvchiga nisbatan “ishonchi” muhim 
ahamiyat kasb etadi. 
17.
Foyda 
Profit, 
income, 
benefit 
Pribil 
Xo‘jalik yurituvchi subyekt, firma, korporatsiyalar 
va boshqa xo‘jalik yurituvchi subyektlar ishlab 
chiqarish – xo‘jalik faoliyatining umumlashtirilgan 
tarzda baholovchi ko‘rsatkich, daromadning 
mahsulotni ishlab chiqarish va realizatsiya qilish 
bilan bog’liq bo‘lgan barcha xarajatlar ustidan 
oshgan qismi tushuniladi. 
18.
Tijorat bank 
Commercia
l bank 
Kommerches
kiy bank 
Tijorat banklari o‘zlarining xo‘jalik mavqYIga 
ko‘ra aksionerlik tipidagi muassasalar hisoblanadi. 
Huquqiy mavqYIga ko‘ra, faoliyatning biron bir 
turiga xizmat ko‘rsatuvchi, ixtisoslashgan yoki 
milliy bank bo‘lishi mumkin. 
Ixtisoslashgan tijorat banklar – iqtisodiyotning turli 
sohalarida tijorat tamoyillarida kredit-pul 
operatsiyalarining muayyan turlarini amalga 
oshiradi. Jumladan, respublikamizda Sanoat 
qurilish banki – sanoat, transport, aloqa va moddiy-
texnika ta’minoti sohalarida; Agrobank – 
agrosanoat majmui tarmoqlari va sohalarida; 
Tadbirkor banki kichik biznes va xususiy 
tadbirkorlik, kooperativ va yakka tartibdagi mehnat 
faoliyati sohasida kredit-pul operatsiyalarini amalga 
oshiradi. 
Xalq banki – mamlakatda omonat ishlarini tashkil 
etish, naqd pulsiz hisob-kitob qilish va aholi uchun 
kassa vazifasini amalga oshirish, aholiga shaxsiy 
ehtiyojlarga kredit berish kabi operatsiyalarni 
ta’minlaydi. 
19.
Jamg’arma 
Fund 
Fond 
Aholi, korxona (firma) va davlat joriy 
daromadlarining kelajakdagi ehtiyojlarini qondirish 
va foizli daromad olish maqsadida to‘plab borilishi 
20.
Riskni 
baholash 
Risk 
assessment 
Otsenka 
riska 
Bu riskni tahlil qilish, uning yuzaga keladigan 
ta’sirlarini aniqlash, umumiy ko‘rsatkichlarini 
o‘zgarish chegaralarini ishlab chiqishdan iboratdir. 
21.
Fond bozori 
riski 
The stock 
market risk 
Fondoviy 
risk 
Qimmatli qog’ozlar operatsiyalari bilan bog’liq 
yo‘qotishlar va muqarrar ravishda ularga xos 
ehtimollardir. 
22.
Regional risk Regional 
risk 
Regionalniy 
risk 
Bu turli regionlarni iqtisodiy holati, fond bozorining 
rivojlanish darajasi, qimmatli qog’ozlar bozorini 
uyushtirishdagi savdo-sotiq texnologiyasi, soliq 
siyosati, ekologik vaziyat, mahalliy 
hokimiyatlarning ish uslubi bilan bog’liq. 
23.
Operatsion 
Operational Operatsionni
Ichki jarayonlar va tizimilarning nomuvofiqligi, 

---

312 
risk 
risk 
y risk 
xodimlarning mas’uliyatsizligi yoki boshqa tashqi 
omillar hisobiga yuzaga keladigan xavf-xatarlar 
tushuniladi 
24.
Risk 
Risk 
Risk 
Ispancha-portugalcha so‘zdan olingan bo‘lib, “suv 
ostidagi qoya” degan ma’noni bildiradi. Risk – 
faoliyat yuritish davomida turli xil omillarning 
o‘zgarishi natijasida yuzaga kelishi mumkin 
bo‘lgan xatar yoki xatarlar majmuasidir. Risk – bu 
moliyaviy kategoriya bo‘lib, korxonalarda 
rejalashtirilgan miqdorlarda daromad, foydani 
ololmaslik yoki zarar ko‘rish ehtimolligidir. 
25.
Xalqaro 
moliya 
Internation
al finance 
Mejdunarodi
e finansi 
Xalqaro moliya bozorlari, xalqaro bank faoliyati, 
xalqaro korporatsiyalarning moliyasi, qimmatli 
qog’ozlar portfelini boshqarish va shular bilan 
bog’liq munosabatlarni o‘rganadi. 
26.
Risk-
menejmenti 
Risk 
manageme
nt 
Upravlenie 
riskami 
Mohiyati keng qamrovli bo‘lib, unda asosan riskni 
yuzaga kelishini aniqlash, ta’sir darajasini 
kamaytirish va boshqarish yotadi. Risk-
menejmentining asosiy maqsadi tadbirkorlik 
faoliyatining maqsadi bilan chambarchas bog’liq 
bo‘lib, bozor qonuniyatlaridan kelib chiqqan holda 
risklarni kamaytirish yoki oldini olishning eng 
optimal usulini tanlash hisobiga foydani 
maksimallashtirish hisoblanadi. 
27.
Bozor riski 
Market risk 
Rinochniy 
risk 
Aktivlarni shakllantirishda ishlatgan moliyaviy 
instrumentlarning bozor kotirovkalari tebranishi 
holatida yuzaga keluvchi risk 
28.
Globalizatsiy
a 
Globalizati
on 
Globalizayiy
a 
Mamlakatlar hayotidagi globalizatsiya – iqtisodiy 
munosabatlardagi tovarlar, xizmatlar, kapital hamda 
fond bozorlaridagi savdo va siyosatga doir 
tartiblarning tobora erkinlashuvi orqali namoyon 
bo‘lmoqda. Tashqi savdo aloqalari 
erkinlashtirilayotgan mamlakatlar soni yil sayin 
ortib bormoqda. 
29.
Valyuta riski 
Currency 
risk 
Valyutniy 
risk 
Valyuta kurslarining tebranishi natijasida banklarni 
zarar ko‘rish xavfi tushuniladi. 
30.
Valyuta 
bozori 
Currency 
market 
Valyutniy 
rinok 
Valyuta bozori – milliy valyutalar kurslari bo‘yicha 
ularning erkin oldi-sotdisi amalga oshiriladigan, 
rasmiy jihatdan tashkil etilgan bozori shakli. 
31.
Kredit riski 
Credit risk 
Kreditniy 
risk 
Kreditlarni qaytmasligi natijasida zarar ko‘rish 
xavfi tushuniladi. 
32.
Moliya 
bozori 
Financialm
arket 
Finansoviy 
rinok 
Bu bozor turli-tuman va ko‘p jihatli bo‘lsa ham, 
oldi-sotdi ob’ekti bitta, ya’ni pul (unga 
tenglashtirilgan qimmatli qog’ozlar) hisoblanadi va 
turli xil shakllarda bo‘ladi. Ortiqcha mablag’larga 
ega bo‘lgan xo‘jalik subyektlari, bu moliyaviy 
resurslarni, mablag’lar kamyobligini sezgan 
subyektlarga takli fqiladi. 
33.
Bank riski 
Banking 
risk 
Bankovskiy 
risk 
Tijorat banklari va Markaziy bank faoliyatida 
moliya bozoridagi iqtisodiy konyukturaning 
o‘zgarishi natijasida yuzaga keladigan zarar ko‘rish 
xavfi tushuniladi. 
34.
To‘lov 
balansi 
Balance of 
payment 
Platyojniy 
balans 
Mamlakat rezidentlari (uy xo‘jaliklari, korxonalar 
va davlat) va chet elliklar o‘rtasida ma’lum vaqt 
(odatda bir yil) oralig’ida amalga oshirilgan barcha 
iqtisodiy bitimlar natijasining tartiblashtirilgan 
yozuvi. 

---

313 
35.
Foiz riski 
Interest rate 
risk 
Risk 
izmeneniya 
protsentnix 
stavok 
Foiz stavkalarini tebranishi natijasida banklarning 
zarar ko‘rish xavfi tushuniladi. Foiz riskining ikki 
turi mavjud: 
-
pozitsion; 
-
strukturaviy. 
36.
Transformats
iya riski 
Transforma
tion of risk 
Transformats
iya riska 
Banklar tomonidan berilgan kreditlar bilan ularning 
manbalarining muddati o‘rtasida nomuvofiqlikni 
yuzaga kelishidir. 
37.
Bazaviy risk 
(bazisli risk) 
Basic risk 
Bazoviy risk 
(osnovnoy 
risk) 
Foiz marjasi kamayishi ehtimoli ostida yuzaga 
keladigan zarar. Bazisli risk agarda berilgan 
kreditlar va jalb qilingan resurslar foiz stavkalari 
bir-biriga qarab harakat qilganda yuzaga keladi. 
38.
Iqtisodiy risk Economic 
risk 
Ekonomiches
kiy risk 
Bu risk foiz stavkasining salbiy ravishda o‘zgargani 
tufayli, muayyan moliyaviy instrumentlarga talab 
va taklifining o‘zgarishi tufayli yuzaga keladigan 
yo‘qotishlar ehtimoli. 
39.
Xalqaro 
kredit 
Internation
al credit 
Mejdunarodn
iy kredit 
Xalqaro kredit – ssuda kapitalining xalqaro 
iqtisodiy munosabatlar sohasidagi harakatini 
namoyon etuvchi shakli. Xalqaro kredit tovar yoki 
pul (valyuta) shaklida beriladi. Kreditor va qarz 
oluvchilar banklar, xususiy firmalar, davlat, xalqaro 
va mintaqaviy tashkilotlar hisoblanadi. 
40.
Likvidlilik 
riski 
Liquidity 
risk 
Risk 
likvidnosti 
Bu moliyaviy aktivlarning tezkor ravishda naqdga 
aylanish imkoni bo‘lib, yirik va taniqli ishlab 
chiqaruvchi va banklarning muomaladabo‘layotgan 
aksiyalari ham bu xil risklardan deyarli xoli emas. 
41.
Bankrotlik 
riski 
Bankruptcy 
risk 
Risk 
bankrotsva 
O‘z kapitali va resurslarini yo‘qotish oqibatida o‘z 
majburiyatlari bo‘yicha to‘lovga layoqatsiz bo‘lish 
va faoliyatini to‘xtatish bilan bog’liq riskdir. 
42.
Investitsiya 
risklari 
Investment 
risk 
Investitsionni
y risk 
Bu investitsiya loyihalarini amalga oshirishda 
imkoniyatning yetishmasligi yoki foydani yo‘qotish 
bilan bog’liq bo‘lgan risklar kiradi. 
43.
Pozitsion 
risk 
Positional 
risk 
Pozitsionniy 
risk 
Faqat bitta pozitsiya bilan (aniq bir vaqtning foiz 
stavkasi bilan) bo‘g’liq riskdir. 
44.
Strukturaviy 
risk
 
Structural 
risk 
Strukturniy 
risk 
Bankning butun balansi bo‘yicha risk bo‘lib, pul 
bozoridagi foiz stavkasining tebranishi natijasida 
yuzaga keladi. 
45.
Portfel 
investitsiyala
r 
Portfolio 
investments 
Portfelnie 
investitsii 
Shunday investitsiyalarki, bunda kapitalni daromad 
olish maqsadida korxonalarning aksiyalari, 
obligatsiyalari va boshqa qimmatli qog’ozlarini 
sotib olish uchun sarflanadi. 

---

314