Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus taʼlim vazirligi toshkеnt moliya instituti

10.3-Aksiya narxi tebranishi grafigi:
 
   
Дни
Цена
акции
(руб.)
1
2
3
4
5
250
300
350
450
500
10
15
20
25
1
2
3
4
5
6
7
8
Дни
300
350
400
450
500
550
Цена
акции
(руб.)

---

123 
 
 
10.4-rasm. Aksiya narxi trendi yoʻnalishi
 
 
Tahlilchi  narx  har bir  oʻzgarishini qayd  qilib  boradi.  Agar  narx bir pogʻona 
oʻssa, u  holda diogrammaga X belgisi  qoʻyiladi.  Keyingi  narx oʻsishida  yuqoriga 
yana  bir  X  belgisi  qayd  qilinadi.  Agar  narx  bir  pogʻona  pasaysa,  u  holda  oʻng 
tomondan yangi ustun ochiladi va shu ustundan 0 belgisi bilan belgilanadi. 
Texnik  tahlil  mazmunan  har  qanday  moliyaviy  aktivning  bozor  narxini 
moliya  bozori  obyektiv  baholaydi,  degan  fikrdan  kelib  chiqadi.  Bu  usul  umuman 
olganda  aksiyalar  bozori  kurslari  konʼyunkturasini  konkret  kompaniya  aksiyalari 
kurslari  dinamikasiga  prognoz  berish  uchun  oʻrganadi.  Bunda  avval  kurslar 
dinamikasida  sikllar  (davrlar)  yoki  qaytariladigan  tendensiyalarni  aniqlash 
maqsadida oldinggi davrlar uchun bozor kurslari tadqiq qilinadi. Keyin esa avvalgi 
davrlarda  aniqlangan  tendensiyalarga  oʻhshash  joriy  tendensiyalarni  aniqlash 
maqsadida vaqtning ohirgi davri uchun aksiyalar kurslari tahlil qilinadi. Tahlilning 
ohirida  hozirgi  mavjud  va  avvalgi  aniqlangan  aksiyalar  kurslari  tendensiyalari 
oʻzaro  solishtiriladi.  Bunda  narx  trendlari  davriy  qaytariladi  deb  qabul  qilinadi. 
Shunday  qilib,  analitik  koʻrilayogan  aksiyalar  boʻyicha  avvalgi  va  joriy  bozor 
tendensiyalarini  aniqlagan  holda,  kurslarning  kelajakdagi  dinamikasini  yetarlicha 
aniq prognoz qilishga ishongan holda tahlil qiladi.  
Texnik  tahlil  yordamida  fond  bozoridagi  narxlar  dinamikasini  iqtisodiy 
hodisalarning  mazmuniga  kirmasdan  tadqiqini  amalga  oshirsa  boʻladi.  Uni  yana 
grafik  tahlil  (grafiklar,  gistogrammalar,  nuqtali  diagrammalar,  narxlar  harakati, 
indekslar  usuli)  ham  deyiladi.  Bunda  fond  indekslari  bozor  holatini  yaxshiroq 
ifodalaydi.  
Texnik tahlilni amalga oshirishga quyidagi muhim tahminlarga asoslaniladi:  
 -  tashqi  omillarning  har  qanday  oʻzgarishlari  qimmatli  qogʻozlarni  bozor 
narxlari (kurslari) dinamikasida oʻz aksini topadi;  
 -  fond  bozoridagi  narxlar  dinamikasi  oldindan  idrok  qilinadigan  maʼlum 
qonuniyatlarga boʻysunadi, bunday qonuniyatlar barqaror boʻlishi mumkin; 
300
400
500
600
Цена
акции (руб.)
Дни
х  
о
  х  
о
  х  
о
  х
х  о  х  о  х  о  х
х  о  х  о  х  о  х
х  о  х  о      о  х
х
  о  х      
 х
 о  х
х 
 о        
  х 
 о

---

124 
 
 -  qimmatli  qogʻozlar  kurslarining  avvalgi  va  joriy  bozor  tendensiyalarini 
oʻrganish  asosida  ularning  kelajakdagi  oʻzgarish  dinamikasini  prognoz  qilish 
mumkin.  
Grafik  tahlil  quyidagi  uch  asosiy  masalani  yechishda  qoʻllaniladi  –  fond 
bozoridagi  narxlar  darajasini  prognoz  qilish; qimmatli  qogʻozlarni  sotish  va  sotib 
olish  vaqtining  optimal  momentini  topish;  fundamental  tahlil  natidalarining 
toʻliqligi va toʻgʻriligini tekshirish. 
Hozirda  har  ikkala  usul  bir-birida  farqlansada,  oʻzlarida  bir-birlarining  u 
yoki  bu  komponentlarini  qoʻllaydilar.  Bundan  tashqari  ular  boshqa  tahlil 
nazariyalari  unsurlarini  ham  oʻz  ichiga  olishgan,  masalan,  “effektiv  bozor” 
modellarini,  “ehtimoliy  asosda  behosdan  qilingan  tanlov”  konsepsiyasini.  Bunga 
qaramasdan  har  ikala  usul  ham  hozirda  fond  bozorlarini  tahlil  qilishda  bosh 
mavqega  ega  boʻlib  kelmoqda.  Lekin,  bu  usullar  yangi  yondashuvlarni  paydo 
boʻlishi  evaziga  takomillashib  bormoqda.  Masalan,  I.Fisherning  foiz  stavkalar 
nazariyasini,  Uilyamsning  kapital  aktivlarni  baholash  nazariyasini,  Naytning  aniq 
boʻlmagan  omillar  va  risklarni  sifat  tahlili  metodini,  Markovisning  (keyinchalik 
Sharp,  Tobin,  Lintner,  Mossin,  Blek,  Shoulzlarning)  optimal  portfelni  tanlash 
nazariyasini,  SARM  modellarini,  Elliotning  toʻlqinlar  nazariyasini,  Sorosning 
refleksiv  nazariyasini,  Rossning  ART  modellarini,  Molilyani  va  Millerning 
nazariyalarini, va h.k. nazariyalarni keltirish mumkin.   
Taʼkidlash  joizki,  texnik  tahlil  usuli  barcha  mutaxassislar  tomonidan  oson 
qoʻllanilishi  mumkin,  fundamental  tahlil  usulini  esa  har  qanday  mutahassis 
tomonidan oson qoʻllashi qiyinroq kechadi. Chunki fundamental tahlil ancha qiyin 
ish  boʻlib,  yetarli  maʼlumotlar  bazasini  shakllantirishni  va  mos  ravishda 
moliyalashtirilishni talab qiladi.  
Sekyurimetrik  tahlil  yordamida  bozordagi  qimmatli  qogʻozlarning 
ekvivalentlilik  potensiali  darajalari  asosida  fond  bozorining  potensialini  baholash 
mumkin.  Bunda  ekvivalentlilik  potensialini  natijaviy  vektorning  miqdoriga 
(natijaviy  yoʻnaltirilgan  kuch  sifatida)  koʻpaytmasi  qimmatli  qogʻozning  quvvati 
kuchini,  bu  quvvatlarning  yigʻindisi  esa  qimmatli  qogʻozlar  bozori  muhitining 
quvvati kuchini bildiradi.