|
Oltin savdo opsionlari. Bu yerda bitimlar subyektlari tarzida oltin qazib
oluvchi korxonalar, sanoat isteʼmolchilari va yirik dilerlar ishtirok etadilar. Bunday
opsionlar bilan amalga oshiriladigan bitimlar katta hajmlari va amal qilish
muddatlari uzoq vaqt talab qilishi bilan ajralib turadi. Bunday opsionlarning
vazifasi metall ishlab chiqaruvchilarning va isteʼmolchilarining narxdagi
xatarlarini silliqlash hisoblanadi, yaʼni jarayon ishtirokchilarini spekulyativ motivi
emas, balki xedjirlashdir.
Birja opsionlaridan farqli ravishda, uning muhim parametrlariga nisbatan
axborotning har tomonlama ochiqligi bilan tavsiflanib, dilerlik opsionlari yoki
toʻgʻridan toʻgʻri sotiladi yoki dilerlik tarmogʻi orqali sotiladi. Har qanday holatda
ham opsionlar bilan amalga oshiriladigan barcha bitimlar tegishli hisobotni taqdim
etish bilan birga kechishi kerak, bu esa opsion bitim shartlarini bajarilishini
kafolatlashi va ishtirokchilarning xatarlarini kamaytirishi kerak. Fyucherslar va
opsionlar bilan (qogʻozdagi oltin) savdo qilish sariq metallni xarid qilish-sotish
aylanmasidan koʻp karra yuqoriroqdir (ular faqat bir necha foizni tashkil etadi).
Shu bilan birga, tabiiy oltin bozoriga iqtisodiy maʼno boʻyicha ikkilamchi boʻlgan
hosilaviy vositalar industriyasi keyingi vaqtlarda hajmi koʻp karrta ortiq boʻlgani
tufayli baza aktivining narx dinamikasiga ulkan taʼsir koʻrsatadi. Oltin bilan birja
bitimilari ishtirokchilari bozorning yuqorid darajada oʻzgaruvchanligidan
manfaatdorlar, chunki bu daromadni oshirish imkonini yaratadi. Aynan
spekuyantlarning harakatlari koʻpincha bozorning harakatini keskin kuchaytiradi.
1980 yilda oltin narxining misli koʻrilmagan darajada koʻtarilib ketishi va 1997-
1999 yillarda keskin tushib ketishi koʻp jihatdan ana shu holat bilan izohlanadi.
112
Odatda, oltin narxi jahon iqtisodiyotidagi vaziyatga bogʻliq boʻladi. Undan
tashqari, oltinning qiymati doim muqobil investitsion vositalarning samaradorligi
yoki zararli ekanligining indikatori boʻlgan. Mablagʻlarning aylanishi oʻsgan,
shuningdek oltin kapitali oʻsishining turli xil vositalari keng koʻllanilgan davrda
oltin tabiiy ravishda narxi mos holda tushgan edi. Aksincha, iqtisodiyot
stagnatsiyasi holatida, uning orqaga ketishi yoki retsessiyasi pastida oltin
investorlar tomonidan kapitalni qayd etishning va uning bundan keyingi
saqlanishining eng barqaror va likvid vositasi sifatida idrok qilingan edi. Bu yerda
valyuta bozori bilan oʻxshashlikni qayd etish va oltinni shveysariya franki bilan
taqqoslash mumkin boʻlib, bu valyuta oʻzgarishlarini kutib oʻtkazish mumkin
boʻlgan bufer sifatida hisoblangan. Boshqacha aytganda, bozorda “buqalar”
hukmronlik qilganda, ehtiyoj ortadi va iqtisodning barcha sektorlarini oʻz ketidan
tortadi, oltin soyaga oʻtadi. Lekin faqat vaqtincha... Biroq, iqtisodiyotning hamma
oʻzgarishlari xam global umumjahon tavsifga ega boʻlavermaydi. Misol uchun,
ikki tanazzulli vaziyatni tahlil qilamiz: biri Rossiyada 1998 yilda yuzaga keldi;
ikkinchisi hozir kechmoqda va butun jahon hamjamiyatida aks etmoqda.
1998 yilning avgust oyida Rossiya ancha qiyin davrni boshidan oʻtkazdi:
davlat qisqa muddatli obligatsiyalari narxining tushishi, neft inqirozi, shuningdek
buning ketidan yuz bergan rublning devalvatsiyasi har bir kishiga taʼsir koʻrsatdi.
Shunda rossiyaliklar oʻz jamgʻarmalarini saqlab qolish uchun banklarda mavjud
boʻlgan barcha oltinni sotib olishdi va yutqazishmadi. 1998 yilning avgustidan
boshlab, oltinning bir unsiyasi narxi uch martadan ortiq koʻtarildi. hatto oʻsha
vaqtlar undiriladigan 20% QQSni hisobga olganda ham oltin investorlarning
ishonchini oqladi. Biroq oʻsha vaqtda jismoniy shasxlar oltinni faqat oʻz
mamlakatlari banklaridan sotib olish imkoniyatiga ega edilar. Bunda oltinning
unsiyasi qiymati aynan ichki bozorda shakllanar edi, unda uning narxi yetkazib
beruvchilarning cheklanganligi va Rossiya ichida talabning yuqoriligi tufayli
umumjahon jarajasidan mos ravishda yuqori boʻlgan. Hozir esa rossiyaliklar uchun
inqirozning mahalliyligiga bogʻliq boʻlmagan holda jahonning ochiq bozorida
oltinni sotib olish uchun barcha imkoniyatlar bor. Bu Rossiyada moliyaviy va birja
institutlarining rivojlanishi tufayligina mumkin boʻlmay, balki xalqaro bozorlargi
chiqish imkoniyatini taqdim etuvchi koʻp sonli brokerlarning paydo boʻlishi bilan
ham mumkin boʻldi.
2008 yilgi jahon moliyaviy-iqtisodiy inqirozi birmuncha fundamental
xususiyatga ega. U turli xil mamlakatlarning faqat iqtisodiyotigagina singib
kirmay, balki retsessiyani ham vujudga keltiradi. Shuning uchun oltinni xarid
qilish ham jamgʻarmalarini saqlab qolishning eng ishonchli usullaridan biri sifatida
qaraladi.
Oltinning qiymatiga boshqa omillar ham shubhasiz taʼsir koʻrsatadi.
Masalan, dollar va neftning qiymati. Bunda oltin qiymatining dinamikasi dollar
kursi bilan teskari bogʻlanishda, neft narxlari bilan esa toʻgʻridan toʻgʻri
bogʻlanishda boʻladi. Buning sababishu bilan izohlanadiki, valyuta bozorining
oʻzgʻaruvchanligida va dollar kursining pasayishida oltin yana muqobil
investitsion gavan sifatida ishtirok etadi. Neftga keldaigan boʻlsak, u holda bir
113
barel neft narxining oʻsishida oltin neftdollarlarini ishlab chiqarish vositasi sifatida
ishtirok etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
