|
3. Tijorat banklarida faktoring operatsiyalarining hisobi.
Banklar raqobatbardoshligining o‘sishi, O‘zbekistonning xalqaro bozorlarda integratsiyalashuvining kuchayishi, eksport savdosiga davlat cheklovlarining kamayishi hamda o‘zbek eksporti bilan bog‘liq risklarning oshishi tijorat banklari taklif etadigan yangi bank xizmatlarini rivojlantirishni taqozo etadi.
Faktoring operatsiyalari tijorat banklari tomonidan o‘z funksiyalarini universallashtirish, mijozlar sonini ko‘paytirish, mavjud mijozlarga har tomonlama xizmat ko‘rsatish va pirovardida bank nufuzini oshirishga intilishi mumkin. Bunday operatsiyalarni amalga oshirish uchun banklar ixtisoslashtirilgan bo'limlar, filiallar yoki kompaniyalar yaratishi mumkin. Faktoring operatsiyasi etkazib beruvchining jo'natilgan mahsulot, bajarilgan ishlar va ko'rsatilgan xizmatlar uchun to'lov hujjatlarini faktor tomonidan sotib olinishi va yetkazib beruvchi tomonidan xaridordan to'lovni talab qilish huquqini o'tkazishiga asoslanadi.
Faktoring operatsiyalari kichik va o‘rta korxonalar uchun juda qulay. Kichik va o‘rta korxonalar debitorlik qarzlarini tez olishda va kredit jalb qilishda qiynalishadi. Lekin, faktoringning buxgalteriya hisobi, marketing, informatsiya, reklama va sug‘urta xizmatlarini taklif qilishi kichik va o‘rta korxonalarning e’tiborini faqat ishlab chiqarishga jalb qilishga olib keladi. Buning natijasida, kengaytirilgan takror ishlab chiqarish rivojlanadi. Forfeyting esa yirik korxonalar uchun ko‘proq qulay hisoblanadi. Chunki, yirik korxonalar uzoq muddatli va ko‘p mablag‘ga muhtoj bo‘ladilar.
Faktoring operatsiyalari bank balansida aks ettirilib, debet tomonida bank yetkazib beruvchiga to‘lagan summa, kredit tomonida esa to‘lovchi bankka to‘lagan summa aks ettiriladi.
Kelishuvda bank va mijozlarning huquq va majburiyatlari ko‘rsatib o‘tiladi.
Bank majburiyatlari:
– unga taqdim etilgan qarzdorlik majburiyatlarini o‘z vaqtida to‘lash;
– mijozga hisob-kitoblar to‘g‘risidagi holatni yoki ma’lum to‘-lovchilar bilan yuzaga kelgan qiyinchiliklar to‘g‘risida axborot taqdim etish.
Mijoz majburiyatlari:
– bankka barcha yetkazib berilgan tovarlar yoki ko‘rsatil gan xizmatlar haqidagi hujjatlar, shuningdek, mijoz, tovar va xizmatlarning akseptlangani to‘g‘risidagi hujjatlar, shartnoma shartlari hamda tovar miqdori va sifatlar to‘g‘risidagi hujjatlarni taqdim etish;
– uning tovar va xizmatlarni sotib oluvchilari bilan o‘z vaqtida mavjud bo‘lgan kelishmovchiliklarni bartaraf etish;
– nomaqbul o‘zgarishlar to‘g‘risida bankka o‘z vaqtida ma’lu-mot berish, ularning bank faktoring operatsiyalariga ta’sir etish doirasini belgilash;
– arbitrajda ishlarni ko‘rib chiqishda bank bilan birga ishtirok etish.
Faktoring bo‘limi ishlarni amalga oshirish uchun keyingi moliyaviy yil rejasini tuzadi. Bular:
– taxmin qilinayotgan faktoring operatsiyalar hajmi;
– rejalashtirilgan miqdorlar, kreditlarni taqdim etish va ularni to‘lash shartlari;
– faktoring operatsiyalarini ko‘paytirish uchun foydadan o‘t-kazmalar miqdorini aniqlashdir.
Faktoring bo‘limlarini bankning bosh bo‘limlarida hamda bank filiallarida tashkil qilishi mumkin. Uning faoliyati bank ma’muriyati tomonidan kuzatilib boriladi.
Faktoring quyidagi tarzda amalga oshiriladi. Bank xo'jalik yurituvchi sub'ektdan - sotuvchidan mahsulot (ish, xizmat)ni xaridorning debitorlik qarzini undirish huquqini oladi va 2-3 kun ichida xo'jalik yurituvchi sub'ektga jo'natilgan mahsulot uchun mablag'lar miqdorining 70-90 foizini o'tkazadi. taqdimoti vaqtida. Xaridordan ushbu hisobvaraqlar bo‘yicha to‘lovni olgandan so‘ng bank tadbirkorlik sub’ektiga hisobvaraq-faktura summasining qolgan 30-10 foizini foizlar va komissiyalarni olib tashlab o‘tkazadi. Faktoring to'lovini aniqlashda ular tomonlar tomonidan qabul qilingan kredit bo'yicha foizlar va xaridor bilan hisob-kitoblarda mablag'larning o'rtacha qolish muddatidan kelib chiqadi.
Bankning resurs bazasi sotuvchilar (mijozlar) savdo o'sishini ta'minlaydigan cheklovlarni o'rnatishga imkon beradi va ko'proq taklif qilinadi qulay tariflarBanklarga muayyan raqobatbardosh ustunlikni beradi. Biroq, tez-tez banklar uchun dasturiy ta'minotni yaratishda etarli miqdordagi pul mablag'larini sarflamaydi, ularsiz yuqori sifatli va samarali faktoring mumkin emas. Faktoring mijoz – yetkazib beruvchi uchun foydalidir. Birinchidan, u umumiy summaning asosiy qismini shu vaqtda oladi va o‘zining yetkazib beruvchilari bilan hisob-kitobda iqtisod qiladi. Ikkinchidan, bank to‘lanmagan majburiyatlarni o‘ziga olgandan so‘ng, ularning to‘lanmaslik tavakkalchiligini oladi. Uchinchidan, yetkazib beruvchi o‘z majburiyatlarini olishining aniq muddatini bilib, o‘z rejalarini amalga oshirishi mumkin. To‘rtinchidan, bank mijozga to‘liq summani to‘laguncha boshqa xil xizmatlarni ham ko‘rsatadi: informatsiya, audit, sug‘urta, statistik ma’lumotlar va boshqalar.
Faktoring xizmatlari kichik va o‘rta tashkilotlarga qo‘l keladi, chunki ularning ishlab chiqarishni kengaytirish imkoniyati bor, ammo o‘z vaqtida to‘lanmagan debitor qarzlari hisobiga moliyaviy jihatdan biroz qiynaladilar.
Ammo quyidagi yetkazib beruvchilar faktoring operatsiyalari subyekti bo‘la olmaydilar:
– qarzdorlari ko‘p, ammo qarz summalari kam;
– nostandart va tor doiradagi tovarlarni yetkazib beruvchilar;
– o‘z mahsulotlari sotilgandan keyin xizmat ko‘rsatish sharti bilan yoki barter orqali sotadigan tashkilotlar;
– subpudratchilar bilan ishlovchi quruvchi va boshqa fi rmalar;
– o‘z mahsulotlarini uzoq muddatli shartnomalar hamda schot lar asosida bosqichma-bosqich taqdim etadigan yoki avans to‘lovlarini oluvchi tashkilotlar.
Bundan tashqari, quyidagi holatlarda qarz majburiyatlari o‘tkazilmaydi: tashkilotlar to‘lovga qobiliyatsiz deb topilganda, jismoniy shaxslardan, shuningdek, tashkilot filiallaridan va tashkilot bo‘limlaridan. Buni bankning o‘zi risk darajasiga qarab belgilaydi.
Faktoring xizmatlari chuqur tahlildan so‘ng bozorda talabga ega bo‘lgan yuqori sifatli mahsulot ishlab chiqaruvchilarga, ishlab chiqarishni kengaytirishni va foydani ham oshirishni ko‘zda tutuvchilarga xizmatlar ko‘rsatadi, moliyaviy mablag‘lar yetishmasligi bularda vaqtinchalik hol hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
