219
muntazam murojaat qilishga asoslangan tizimlar reaktsiya vaqtining 3 sekundgacha
ortishi operativ sabrsizligi ancha oshiradi. Shuning uchun G’aznachilik organlarida
axborotlarni qayta ishlash texnologik jarayonida buxgalterlik tizimi operatorlarining
ishi alohida mas’uliyatli
joy ekanini hisobga olib, ishchi stantsiyalar uchun tipik
komp’yuter sifatida Intel Pentium 100 dan kam bo’lmagan tipdagi mikroprotsessor
bazasida sh/k qabul qilinadi. Chunki bundan kam mahsuldorlikka ega
mikroprotsessorlar barcha tizimlarning inertsiyaviyligini oshiradi. G’aznachilik
xodimlarining aijlarini jihozlash uchun bunday shaklardan foydalanish
foydalanuvchilar joriy ishlashi uchun zamonaviy ergonomik grafik interfreyslar API
Microsoftni qo’llashga imkon yaratadi. U lokal hisolash tarmog’ida
foydalanuvchilarning samarli jamoaviy va individual ishlashni ason tashkil etadi.
Jamoaviy yaratish va xujjatlardan foydalanish texnologiyasi negizida LHTda
ishlashi g’oyalariga qog’oz tashuvchida ortiqcha yoki keraksiz hujjatlar ishlab
chiqarishni qisqartirishga imkon berda.i Bunday texnologiya
elektron ofis rejimida
g’olari ishining qog’ozsiz texnologiyasini tashkil etadi.
G’aznachilik tashkilotlarida LHTni tuzishda tarmoq operatsion muhiti sifatida
“mijoz-server” toifali ob’ekt texnologiyalarini qo’llashga yo’naltirilgan Windows NT
operatsion tizimidan va tarmoi foydalanuvchilarining alohida fayllar majmuidan
emas, balki ob’ekt-hujjatlar bilan ishlashidan foydalanish mumkin. G’aznachilik
tashkilotlari fayl-serveri “Oracle” MBBT asosida tashkil etilishi mumkin. Bu MBBT
uchun platforma sifatida UNIX ham, Windows NT ham namoyon bo’lishi mumkin.
Axborot uzatish tarmoq protokollari sifatida – TCP/IR, IRX/SPS qatnashadi. Bu
amaliy dasturlarning keng spektridan, jumladan, MSDOS, Novell, Windows Z.X.
uchun bajarilgandan ham foydalanishga imkon beradi.
Umuman olganda, «mijoz-server» arxitekturasi bazasidan tuzilgan g’oyalarining
aat-si o’z tarkibida ofis tizimlarining administratorlari aijlari,
axborot xavfsizligi
xizmati, turli darajadagi byudjetlar ijrosida aniq funktsiyalar bajaruvchi g’aznachilik
organlari va g’aznachilar ma’muriyatiga ega bo’lishi lozim.
Yaxlit ofis ishini va bank tiimlaridagi to’lovlar bilan ishlash, jumlaan, elektron
va davlat qimmatli qog’ozlar bozoriga xizmat ko’rsatish tizimi bilan ishlashga
bog’liq uning texnologik qismlarini tashkil etish an’anaviy hujjat aylanasida qabul
qilingan qog’oz hujjatlarini to’laqonli yuridik muqobili hisoblanuvchi ob’ektlar –
elektron xujjatlar bilan jamoaviy ishlash tamoyili asosiga quriladi. Bunday
yondashuv taqsimlangan tizimlar ishini murakkablashtiradi, lekin tizimda
axborotlarning yuridik yaxlitligi va axborotlarni jamoaviy qayta ishlashda
ishonchliligini ta’minlaydi.
Bunday ofisdagi ish joyi hujjatlar yaratish va qayta
ishlashining qayta ishlash
yo’nalishini ro’yxatga olish va tashkil etishdan to qaror qabul qilinganligi qayd
qilinguncha barcha me’yoriy talablarini qoniqtirishi lozim. Odatda, bunday tizimlar
220
hujjat fayllari transporti vositasida AIJdan boshqasiga axborot o’tkazishning
yo’nalishli oqimlariga bog’langan konkret avtomatlashtirilgan ish joylarida qat’iy
takomillashtirilgan protsedura asosida faoliyat yuritadi.
G’aznachilikda avtomatlashtirilgan axborot texnologiyalarini shakllantirish
uchun maxsus kommunikatsiya tizimlari tashkil etiladi. Ma’lumotlar uzatilish telefon
va telegraf aloqa kanallari bo’yicha amalga oshirilishi mumkin. Mamlakatning ulkan
hududi bo’ylab tarqalgan tashkiliy strukturalar uchun korporativ
kommunikatsion
qarorlar tuzish doirasida telefon aloqa tizimi va umumiy foydalanishdagi regional
komp’yuter-tarmoq qarorlari juda istiqbolli hisoblanadi. Hozirgi vaqtda xalqaro aloqa
tizimi “Kvant” seriyali nisbatan zamonaviy kvazi elektron stantsiyalar qo’llanishiga
asoslangan. Ular yagona xalqaro kodlardan foydalangan holda, operator ishtirokisiz
abonent nomerini terishga imkon beradi. Bu
stantsiyalardan foydalanish
kommutirlanuvchi kanallar bo’yicha avtomatlashtirilgan axborot ayirboshlashni
takshil etishga imkon hosil qiladi. Bunda telefon modemlari bilan jihozlangan va
amaliy aloqa dasturiy ta’minotiga mutanosib komp’yuterlardan foydalaniladi.
Ayirboshlash tezligi ancha sezilali kattalikda – 12000 dan 28 000 bod va undan
yuqoriga erishadi (ajratilgan aloqa kanallarida ma’lumort uzatish tezligi 1,5 Mb ga
etishi mumkin).
Masofaviy obonentlar shchrtasida axborot ayirboshning sezilarli trofigida yoki
ishtirokchilari o’rtasida bog’lanish mumkin. Bunda axborot uzatish bor-yo’qligidan
qat’iy nazar aloqa liniyasi fizik darajada krossirovka orqali jamlangan va doimo
mavjud bo’ladi. Shaharlararo va shahar (tuman) telefon ekspluattsiyasi
tashkilotlari
ijara shartnomasi shartlarida doimiy foydalanishdagi kanal sig’imini ajratib
ko’rsatadi. Bunday kanallar ijarasining salmoqli qiymatini hisobga olib, ularni texnik-
iqtisodiy asoslash bilan tasdiqlangan zarur hollardagina qo’llash talab etiladi.
Shaharlararo telefon alosasining kommutatsiyalangan kanallaribo’yicha axborot
ayirboshlani takshil etishdauzatish xarakteristikasi barqarorligiga obonentlarni
bog’lashda tizim tomonidan avtomatik ravishda ajratiluvchi fizik aloqa kanallari sifati
sezilarli ta’sir ko’rsatadi. Biroq, shuni e’tiborga olish kerakki, aloqa liniyasining
g’oyat uzunligi, uskunaning va alohida uchastkalarda uzatish liniyalarining jismoniy
eskirishi kommutatsiyalanuvchi kanallar bo’yicha telefon modem aloqasi
ishonchliligini
ancha
pasaytiradi.
Hozirgi
vaqtda
sifatli
modemlar
va
ixtisoslashtirilgan kommunikatsion amaliy dasturiy ta’minot
bazasida Davlat
g’aznachilik organlari axborot texnologiyalarini shakllantirish uchun samardor
maydon sifatida foydalaniladi. Bunda ular ma’lumot uzatishning yo’naltirilgan
virtual kanallarida real vaqt bo’yicha ish yuritadilar, jumladan, masofaviy
terminallardan markaziy ma’lumotlar serveriga ma’lumot uzatishdaaxborotni
noqonuniy kirishdan himoyalash bilan shug’ullanadilar.
Shunday
qilib,
g’aznachilikning
avtomatlashtirilgan
axborot
tizimi
221
integratsiyalangan apparat-dasturiy tizimining tarkibiy qismi bo’lib, alohida axborot –
texnologik apparat – dasturiy vositalarni va turli darajadagi Davlat g’aznachilik
organlari tizimini, jumladan. Lokal hisoblash tarmog’, alohida avtomatlashtirilgan ish
joylari va terminallar, bu muassasalar tasarrufida bo’lgan kommunikatsion
komp’yuter tizim va vsoitalarini birlashtiradi.
G’aznachilikning avtomatlashtirilgan axborot tizimi byudjet jarayonining jami
ishtirokchilari o’rtasida kelishilgan formatdagi ma’lumotlar operativ va samarali
axborot ayirboshlanishini amalga oshirish imkonini taqdim etadi.
Bunda Davlat g’aznachiligi Bosh boshqarmasi, Respublika sub’ektlari bo’yicha
Davlat g’aznachiligi boshqarmasi, Davlat g’aznachilikning hududiy organlari kabi
davlat g’aznachiligi organlari, byudjet mablag’larini olish, o’tkazish va nazorat
qilishda ishtirok
etuvchi boshqa muassasa, tashkilot va korxonalar xam ishtirok
etadi.
Do'stlaringiz bilan baham: 
