O‘zbekisтon respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi "тiqximmi" milliy tadqiqotlar universiteti «Yer resurslarini boshqarish» fakulteti

Тopografik kartada berilgan konturning maydonini aniqlash
Тopshiriq maqsadi: karta bilan ishlash usullarini o‘rganish, turli grafoanalitik usullarga e’tibor qilib, ularni karta bilan ishlashdagi tekshiruvlarda qo‘llash mumkinligi.
Тopshiriqni bajarish: topografik kartadagi ajratilgan joy maydonini chiziqli, nuqtali va kvadratli paletkalar yordamida aniqlash.
Тopshiriq variantlarini o‘qituvchi beradi
Тopshiriqni bajarish uchun ko‘rsatma:
1. Paletkalar yasash.
Kvadratli paletkalar yasash uchun kalkada tush bilan, o‘zaro perpendikulyar to‘g‘ri chiziqlar chiziladi. Chiziqlar oralig‘i 2, 4 yoki 5 mm. dan bo‘lishi kerak.
Nuqtali paletkani yasash uchun, avval qalam yordamida yordamchi chiziqlar ingichka qilib, kvadratli paletka yasaladi. Kvadratlar markazida tush bilan nuqtalar qo‘yiladi, yordamchi chiziqlar o‘chirib tashlanadi.
Chiziqli paletka orasidagi masofa 2 - 4 mm bo‘lgan bir-biriga parallel bo‘lgan chiziqlar sistemasini kalkaga tushurish yo‘li bilan yasaladi.
2. Kartadagi ajratilgan joyning maydonini kvadrat paletka bilan aniqlash.
Avval paletkani bo‘lak qiymatini aniqlaymiz, keyin berilgan masshtabdagi karta uchun, paletkaning bir bo‘lagiga to‘g‘ri keladigan kvadrat metrlar yoki gektarlar soni aniqlanadi.
Masalan, agar karta masshtabi 1:10 000, paletkadagi kvadratlar tomoni 2 mm bo‘lsa, unda paletka bo‘lak qiymati – 400 m² (20 x 20=400).
Paletka maydoni o‘lchanayotgan ajratilgan joyning konturiga qo‘yiladi va kontur ichidagi butun kvadratlar soni hisoblanadi, so‘ngra kontur kesib o‘tgan kvadratlar soni hisoblanadi.
Тo‘liq kvadratlar soniga to‘liq bo‘lmagan kvadratlar sonining yarmini qo‘shish kerak.
Paletka xuddi shu konturga boshqa xolatda qo‘yilib, yana bir bor o‘lchanadi. O’lchangan maydonning o‘lchashdagi farqi 1:50 dan oshmasligi kerak. Ushbu shartga rioya qilgan xolda oxirgi natija qilib, ikki qiymatni o‘rtachasi olinadi va uni bo‘lak qiymatiga ko‘paytiriladi.
3. Kartadagi ajratilgan maydonni nuqtali paletka bilan aniqlash.
Avval, yuqorida izoxlagandek paletkani bo‘lak qiymati aniqlanadi. (u kvadratli paletkaning bo‘lak qiymatiga teng), so‘ng paletka ajratilgan joyning konturiga qo‘yiladi va konturga tushgan nuqtalar soni sanab chiqiladi. Kontrol uchun o‘lchash boshqa xolatda yana bir bor qaytariladi. Oxirgi natija qilib, ikki qiymatning o‘rtachasi olinadi va uni bo‘lak qiymatiga ko‘paytiriladi.
Maslan, ajratilgan joyning maydonini nuqtali paletka bilan hisoblash kerak (paletka kvadratining tomoni 2 mm), karta masshtabi 1:10 000, paletka bo‘lak qiymati 400 m² ga teng.