O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti “iqtisodiyot” kafedrasi

Avtomobillar ijarasi 
Turizm odamlarni ham davlat hududida, ham davlatdan tashqarida 
bir joydan boshqa joyga ko’chirilishini nazarda tutadi. Bir qator yevropa 
mamlakatlari qonunlari (masalan, Frantsiya va Italiya) transport 
xizmatlarini 
joylashtirish 
bilan 
birga 
sayohatchilarga 
xizmat 
ko’rsatishning eng muhim shakllaridan deb xisoblaydi. Turizm statistika 
doirasida transport sayohatchi o’zining turar joyidan boradigan joyiga 
safar uchun foydalanadigan vosita deb xisoblanadi. Lekin ko’pgina 
transport korxona va kompaniyalari nafaqat sayyohlarni balki oddiy 
yo’lovchilarni, turizmga aloqasi bo’lmagan pochta va yuklarni ham 
tashiydilar. SHuning uchun turizmning mavsumiy xarakterga ega ekanligi 
transport kompaniyalariga jiddiy muammo tug’diradi. 
BMT takliflari asosida ishlab chiqilgan transport vositalari 
standart xalqaro klassifikatsiyasi turizm statistikasi bo’yicha tavsiyalarda 
keltirilgan (JST, 1994 y.). Bu kvalifikatsiya ichki va xalqaro turizm 
uchun ishlatilishi mumkin. U transport vositalarini belgilovchi ikki xil 
darajadagi toifadan (transport turlari) va razryadda iborat (1-jadvalga 
qarang). 
 
Evropa turizm bozorida avtobuslarda sayohatning o’rni 
1-jadval 

---

Toifalar 
Razryadlar 
1.Havo transporti 
1.1.
Jadval bo’yicha reys 
1.1
Jadvaldan tashqari reys 
1.2
Boshqa havoda tashishlar 
2.Suv transporti 
2.1 Yo’lovchi yo’llari va paromlar 
2.2 Kruizlar 
2.3 Boshqalar 
3.Quruqlik transporti 
3.1 Temir yo’l transporti 
3.2 SHaharlararo va shahar avtobuslari, boshqa jamoat transporti 
3.3 8tagacha odamni sigdiradigan xususiy avtomashinalar 
3.4 Avtotransport vositalari ijarasi 
3.5 Quruqlik transportining boshqa vositalari 
Avtobus sayohati nisbatan yosh turizm shakli xisoblanadi. Uni 
rivojlanishining boshlanishi 70- yillarga to’g’ri keladi. 1975 yili birinchi 
xalqaro avtobus yo’nalishi London – Dublin – Goluey yo’nalishiga asos 
solindi. Bu yo’nalishni Irlandiyaning «Si Ay I» (CIE) tashkil qilgan. 
1984-1986 yillar yevropa avtobus turizmi tarixida xal qiluvchi bosqich 
bo’ldi. CHunki bu davr umumevropa avtobus struturasi tayyorlash va 
yaratish davri bo’ldi. 1986 yili 33 yevropa kompaniyasi kirgan 
«Evroyo’llar» kengashi shakllantirildi. Hozir «Evroyo’llar» bozordagi 
eng ilg’or kompaniyalardan biridir. U butun yevropa bo’ylab 250 ta 
marshrutga xizmat qiladi. 1992 yildan «Evroyo’llar» SHarqiy yevropada 
ham ish boshladi. 80-yillarda avtobus turizmining o’rta yillik o’sishi 0,8 
foizni tashkil etar edi. Bu ko’rsatkich 90-yillarda 1 foizgacha kutarildi. 
SHarqiy 
yevropa 
bozorlarining 
ochilishi 
avtobus 
turizmining 
rivojlanishiga ta’sir ko’rsatdi. 1992 yilning fevral oyida yevropa 
bozorlarida «Millat ekspresi» (National express) va «Medjik bas» (Magic 
Bus) (Buyuk Britaniya) kompaniyalari ish boshladi. yevropa transport 
vazirlari konferentsiyasi (1984) avtobus turizmining 3 shaklini ko’rsatdi: 
1. Jadvalli avtobuslarda sayohat. Bunda yo’lovchilarni tashish
jadvalga muvofiq, belgilangan yo’nalishlarda amalga oshiriladi. 
Sayohatda ma’lum joylarda to’xtalinadi va yo’lovchilar tushiriladi. 
Bunday ko’rinishdagi xizmat cheklangan muddatga berilgan 
litsenziya mavjud bo’lganda amalga oshiriladi. Bunday xizmatlar 
«Evropa avtobuslar xizmatlari» firmasi tomonidan taklif etiladi. 
2. «CHelnok» avtobuslarda sayohat. Bunga muayyan marshrutda 
sayohat kiradi. Lekin bunda guruh doimo jo’natilgan joyga kaytib keladi. 
Ayrim xollarda xizmat guruhni yo’nalishning ba’zi bekatlarida 
joylashtirishni ham uz ichiga oladi. Bunday xizmatni «Xolidey shattls» 
(Holiday SHattles) firmasi taklif etadi. 
3.Maxsus reyslar uz ichiga turli xil xizmatlarni hamrab oladi. 
Sayohat davomida guruh faqat birgina avtobusdan foydalanadi. Sayohat 

---

tugaganidan so’ng guruh jo’natilgan joyga kaytib keladi. Bu xizmatni 
«Kontinental kouch xolideys» (Continental couch holidays) yoki 
«Kontinental kouch turs» (Continental couch tours) kompaniyalari taklif 
qilishadi. Ichki turizm va kun mobaynida turli xil maqsadlarda sayohat 
(kun mobaynida ekskursiyalar va aeroportlarga borib kelish) alohida 
guruhlarga 
ajratiladi. 
Xalqaro 
avtobus 
turizmi 
bozorida 
talab 
tendentsiyasi: 
2-jadval