O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

13 - MASHG’ULOT
STSIFOMEDUZALARNING TUZILISHI VA 
RIVOJLANISHI
Tip. Bo’shliqichlilar -  Coelenterata
Sinf. Stsifomeduzalar - Scyphozoa
Turkum . Diskomeduzalar - Semaeostomae
Avlod. Aureliyalar - Aurelia
Tur. Dengiz laganchasi - Aurelia aurita
Ishning  maqsadi:  stsifomeduzalaming  vakili  dengiz 
laganchasining tuzilishi bilan tanishish.
K erakli  jihozlar: 
formalinda 
fiksasiya 
qilingan 
ko’rgazmali  materiallar,  preparatlar,  lupalar,  mikroskoplar, 
binokulyarlar, ko'rgazmali vositalar, idishlar.
Ishning  mazmuni.  Dengiz  laganchasi dengizlarda yashaydi, 
tana  shakli  soyabonsimon,  uning  diametri  20-30sm  gacha 
boradi (24-rasm).
24-rasm. Aurelia aurita meduzasining tuzilishi 
1-paypaslagichlar;  2-ropaliyalar;  3-oshqozon  bo’shlig'i;  4-gastrovoskulyar 
sistemasining  shoxlangan  radiai  kanalchaiari;  5-shoxlanmagan  radial 
kanailar; 
6-og’iz 
parraklari; 
7-oshqozon 
xonalaridagi 
gastral 
ip; 
8-halqasimon kanal.
75
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

Soyabonning  chetida  juda  ko’p  sonli  paypaslagichlari 
mavjud.  Paypaslagich  halqasining  oralig'ida  sezuv,  ko’rish, 
muvozanat 
organi 
hisoblangan 
tanacha-ropaliyalar 
joylashgan.  Boshqa  bo'shliqichlilarga  o’xshab  meduzaning 
tanasi  ham  ekto  va endoderma qavatlaridan  iborat.  Soyabon- 
ning  botiq  qismining  ostki  tomonida  4  ta  og’iz  oldi 
paypaslagichlari,  ularning  o’rtasida  esa  to'rtburchakli  og’iz 
joylashgan.
Paypaslagichlar  ozuqani  tutish  uchun  xizmat  qiladi. 
Og’izdan 
keyin 
davom 
etadigan 
qisqagina 
tomoq 
oshqozonga  borib  qo'shiladi.  Oshqozon  bir-biridan  parda 
bilan  ajralgan  4  ta  xona  hosil  qiladi.  Oshqozon  xonalaridan 
8  ta  shoxlangan  va  8  ta  shoxlanmagan  radial  kanallar 
boshlanib,  ular  soyabon  chetidagi  doirasmon  radial  kanalga 
borib 
qo’shiladi. 
Hamma 
kanallaming 
ichki  yuzasi 
kiprikchali  hujayralar  bilan  qoplangan.  Bu  kiprikchalaming 
harakati  tufayli suv va oziq moddalar aureliyaning gastrovas- 
kulyar  sistemasi  bo'ylab  doimo  harakatlanib  turadi.  Bunda 
oziqa  moddalar  suv  bilan  birga  shoxlanmaydigan  kanallar 
orqali  oshqozondan  halqasimon  kanalga,  shoxlanuvchi 
kanallar  orqali  esa,  aksincha teskari  tomonga harakat qiladi. 
Demak,  gastrovaskulyar  sistemaning  kanallari  meduzaning 
ancha  katta  tanasini  ozuqa  bilan  ta'minlaydi.  Bundan 
tashqari,  suv  meduzaning  nafas  olishi  uchun  kislorodning 
kirishi  va  qoldiq  mahsulotlami  tashqi  muhitga  chiqib 
ketishini ta'minlaydi.
Aureliya-dengiz  laganchasi  ayrim  jinsli  bo’lib,  jinsiy 
bezlari gonadalar oshqozon xonalarining ostki yuzasida, ya'ni 
endodermadan  hosil  bo’ladi.  Yetilgan  jinsiy  hujayralar 
aureliyaning  og’iz teshigi  orqali  tashqariga  chiqadi  va  og’iz 
oldi  paypaslagichlari  oralig'ida  tuxum  va  spermatazoidlar 
qo’shilib, urug’lanish sodir boMadi (25-rasm).
76
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

7