O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi termiz davlat universiteti a. Sh. Xurramov umurtqasizlar zoologiyasidan

Ishning  mazmuni.  Dengiz  yulduzining  kattaligi  70 
sm.gacha bo’lib,  dengiz tubida hayot kechiradi. Tanasi yassi, 
besh  nurli  yulduzga  o'xshagan  bo’lib,  markaziy  diskdan  va 
nurlardan tashkil topgan (74-rasm).
203
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

74-rasm. Dengiz yulduzi- 
Asterius rubensning tuzilishi
1-nuri; 2-ochilgan nuri;
3-  ambulakral oyoqchalar;
4-  nur ampuialari olib 
tashlangan; 5-oshqozon; 6-juft 
jigar ortiqlari; 7-rektal ortiqlar; 
8-madrepor plastinka; 9-jinsiy 
bezlar.
Har  bir  numing  markazi  orqali  o’tadigan  chiziqlar 
radiuslar,  ikki  nur oralig'idan o’tadiganlari  esa  interradiuslar 
deyiladi.  Tanasining  ustki  qismi  aboral,  ostki  qismi  oral 
qutblaridan  iborat.  Oral  tomonida  og’iz  teshigi,  aboral 
tomonida  esa  chiqaruv  (anal)  teshigi  joylashgan.  Har  bir 
nurning  oral  tomonida  uning  markaziy  chizig’i  bo’ylab 
joylashgan  egatchasi  boTadi.  Unda  to’rt  qator  boTib 
joylashgan juda ko’p o’simtalar yoki  ambulakral oyoqchalar 
mavjud.  Dengiz  yulduzi  ana  shu  oyoqchalar  yordamida 
harakat  qiladi.  Bu  sistema  aboral  qutbdagi  madrepora 
plastinkadan  boshlanadi.  Plastinkadagi  mayda  teshikchalar 
orqali  o’tgan  suv  maxsus  tosh  kanalchaga  o’tadi.  Bu 
kanalning  devori  oxakdan  iborat  boTganligi  uchun  ham  uni 
tosh  kanal  deb  ataladi.  Bu  kanal  interradial  tartibda 
joylashgan  boTib,  aboral  tomonidan  oral  tomonga  o’tadi  va' 
abulakral  sistemaning  halqum  atrofidagi  kanaliga  quyiladi. 
Halqa kanalidan  beshta radial  kanal  boshlanadi.  Ambulakral 
sistemaning  nur  ostidan  o’tadigan  radial  kanalidan  chetga 
qarab juft-juft,  kichik-kichik  kanalchalar  boshlanadi  va  ular 
ambulakral  oyoqchalaming  bo’shlig’iga  qadar  davom  etadi. 
Ambulakral  oyoqchalar  yonidagi  ampulalar  va  suyuqlik 
ampulalari qisqarganda suyuqlik ampulalardan oyoqchalarga 
o’tadi.  Keyin  oyoqchalar  juda  ko’p  cho’zilib,  uchlaridagi
2 0 4
www.ziyouz.com kutubxonasi

---

so'rg'ichlari  yordamida  substratga  yopishib  oladi.  So'ngra 
oyoqchalarning  muskuldor  devori  qisqaradi  va  ulardagi 
suyuqlik  yana  ampulalarga  so’rilib  chiqadi.  Oyoqchalar 
qisqarganda  yulduzning  tanasi  tegishli  tomonga qarab,  biroz 
siljib  oladi.  Ambulakral  sistema  dengiz  yulduzining  asosiy 
harakatlanish  organidir.  Ambulakral  oyoqchalar  yordamida 
ular  soatiga  3-5  metr  tezlikda  harakat  qiladi.  Dengiz 
yulduzining  aboral  tomoni  sirtida  juda  ko’p  mayda  oxak 
ninalari bo’ladi.
Dengiz  yulduzlari  yirtqich  hayvonlar  bo’lib,  ko’pincha 
ikki  pallali  mollyuskalar  bilan  oziqlanadi.  Ular  ayrim  jinsli 
hayvonlar,  jinsiy  hujayralarini  suvga  chiqaradi  va  tuxum 
suvda urug’lanadi (75-rasm).