O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti amaliy matematika kafedrasi

4.2. Kiritish qurilmalari. Klaviatura, sichqоncha, skaner.

Klaviatura turlari Klaviatura asosan foydalanuvchi tomonidan ma‘lumotlarni kompyuterga kiritishga mo‘ljallangan qurilma. Tugmalar soniga qarab uch tur klaviaturalari farqlanadi:

1) PC/AT - klaviaturasi (84-86 tugma).

2) WINDOWS 95 klaviaturasi (105 tugma).

3) Standart (101-102)-kengaytirilgan AT klaviaturasi. Asosiy gurux tugmalarining ta‘rifi va ularning vazifalari. Bajaradigan funksiyalariga qarab klaviaturada to‘rt gurux tugmalar mavjud:

-boshqaruv tugmalari; ←, ↑, →, ↓, Home, End, Page Up,Page Down...

-tahrir qilish tugmalari; Alt, Shift, Ctrl...

-alfavit-raqamli tugmalar; A,B,V,D,S,Y....A,B,D,O,P,L,D….

-funksional tugmalar: F1-F12 Klaviaturaning eng katta va keng qismi - alfavit raqamli qismi bo‘lib, tashqi ko‘rinishdan yozuv mashinkasini eslatadi. U matn va buyruqlar kiritish uchun ishlatiladi.

1. Ushbu mashgulot poyonida 2-3 gapdan ortiq bo‘lmagan oddiy matn misolida asosiy ko‘nikmalarni mashq qilishni tavsiya qilamiz.

Masalan:-belgilarni yo‘qotish; -belgilarni qo‘yish; -noto‘g‘ri kiritilgan belgilarni to‘zatish;

-bo‘sh satr qo‘yish; -satr yo‘qotish; -kichik matnlarni aytib kiritish va to‘zatish.

4. Ma‘lumki, barcha kompyuterlarning dasturiy ta‘minotida klaviatura trenajeri mavjud. Ushbu mashgulot jarayonida undan foydalanish maqsadga muvofiq. Katta va kichchik harflarni kiritish. Katta harflarni kiritish Shift tugmachasidan foydalanishimiz mumkin. Masalan: Kichchik «a» kiritish uchun «A» tugmasi bosiladi. Katta «A» harfini kiritish uchun Shift tugmachasi bosgan holda «A» tugmachasi bosish kerak.(Shift+A) Caps Lock tugmachasi bosh harflarda ishlashni ta‘minlaydi. Caps Lock rejimida Shift tugmachasi kichik harflar rejimini beradi. Kirill alifbosidan lotin alifbosiga o‘tish. Kompyuterda boshqa alifboga o‘tish uchun maxsus klaviatura drayverlaridan foydalaniladi. Bu drayverlar odatda kam ish boshlashi jarayonida qo‘yiladi va operativ xotirada joylashadi. Bu o‘tish variantlari quyidagicha:

1. Alt+Shift 2.Shift+Shift 3.Ctrl+Shift kabi holatda o‘tadi.

Klaviaturaning maxsus tugmachalari.Klaviatura alifbo, raqamli, tinish belgili tugmachalardan tashqari maxsus tugmachalar mavjud.
 Enter – «Enter» tugmachasi «Kirish» degan ma‘noni anglatadi. Tekst yozishda esa yangi satrga o‘tishni ta‘minlaydi
 Delete – olib tashlash ma‘nosini bildiradi. Kursor turgan belgini olib tashlaydi.
 Insert – ( to‘liq Insert- surish ma‘nosini beradi) belgilarni kiritishda surish rejimidan almashish rejimiga o‘tkazishni ta‘minlaydi.
 (←) – kursordan chapdagi belgini o‘chiradi.
 ←, ↑, →, ↓, Home, End, Page Up, Page Down - tugmachalari kursorni boshqarish tugmachalari deyiladi. (Home-satr boshiga, End-satr oxiriga,) kursorni kirish belgilarini kiritishda matnni varaqlash (Page Up- orqaga, Page Down- oldinga ) olib keiadi.
 Num Lock- (raqamlar rejimi) – tugmacha bosilganda klaviatura o‘ng tomondagi 1-9, 0 raqamdan foydalanish mumkin aks xolda ←, ↑, →, ↓, Home, End, Page Up, Page Down, Insert, Delete, tugmachalar ishlatiladi.
 Esc - (Esc so‘zi «qochish» ma‘nosini bildiradi) komandani bekor qilish, programmadan chiqish uchun foydalaniladi.
 F1-F12- fo‘nksional tugmachalar. Turli maxsus amallar bajarish uchun zarur. Ularning vazifasi bajarayotgan programmaga bog‘liq.
 Ctrl, Alt, Shift maxsus tugmachalar. Shift kabi tugmachalar, vazifalarini o‘zgartiradi. Bu tugmacha boshqa tugmachalar bilan birgalida programma ishiga ta‘sir ko‘rsatadi.