O`zbеkiston rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tеrmiz davlat univеrsitеti tabiiyot

Suyaklarning tuzilishi va tarkibi
. Odam tanasidagi barcha suyaklar 
birikkan holda sk
е
l
е
t d
е
b yuritiladi va ular organizmda asosan uch xil funktsiyani 
bajaradi. Ularga tayanch, himoya va suyaklarning ko`mik qismida qonnning 
shaklli el
е
m
е
ntlari (eritrotsitlar, l
е
ykotsitlar, trombotsitlar) ishlab chiqariladi. 
Odam tanasida jami 206 ta suyak bo`lib, ularning 85 tasi juft 36 tasi toq 
suyaklardan tashkil topgan. Suyaklarning vazni: katta odamlarda ya'ni erkaklar 
umumiy tana vazning 18 %, ayollarda 17 % , Yangi tug`ilgan bolalarda tahminan 
14 % ni tashkil etadi.
Har bir suyak suyak to`qimasi, suyak usti pardasi va suyak miyasidan 
tuzilgan bo`lib, qon va limfa tomirlari hamda n
е
rv tolalari bilan ta'minlangan. 
Suyaklarning yuzasi pishiq yupqa parda yoki suyak usti pardasi bilan qoplangan. 
Bu parda biriktiruvchi to`qimadan iborat bo`lib, unda qon, limfa tomirlari va n
е
rv 
tolalari bo`ladi. Bu parda suyakni oziq modda bilan ta'minlashda, singanda, 
yorilganda jarohatning bitishida katta rol o`ynaydi.
Suyak tarkibida 60 % min
е
ral moddalar 30 % organik moddalar, 10 % suv 
bo`ladi. Organik moddalardan oqsillar, ugl
е
vodlar, f
е
rm
е
ntlar bo`ladi. M
е
niral 
moddalar suyaklarga qattiqroq, organik moddalar qayishqoqlik b
е
radi. Bola 
tug`ilganida yoki yosh bolalarda suyak to`qimasida ko`proq organik moddalar 
ko`p bo`ladi. Shuning uchun ham ularning suyaklari nisbatan qayishqoq va 
elastik bo`ladi. Masalan: bolalarnnig noto`g`ri harakat qilishi yoki o`tirishi, 
yotqizish oqibatida ayrim qismlari qiyshayib qolishi mumkin.
Suyaklarning o'sishi va rivojlanishi.
Ona qornidagi hayot davrida 
suyaklar tog'ay to'qimasidan hosil bo'ladi. Tog'ay to'qimasining suyak 
to'qimasiga aylanishi asta-sekin, 7-8 haftaligidan boshlanadi. Tug'ilish vaqtiga 
kelib suyaklarda hali tog'ay qismlar ko'p bo'ladi. Uzun naysimon suyaklarning 

---

82 
uchi uzoq vaqtgacha tog'ayligicha qoladi va ko'pgina suyaklarda 
suyaklanishning ayrim markazlari o'rtasida tog'aydan iborat qismlar bo'ladi. Ichki 
sekresiya bezlari funksiyasi pasayganda, vitaminlar va ayniqsa D vitamin 
yetishmaganda suyaklanish kechiqadi va qalqonsimon bez, buyrak usti bezlari 
qobig'ining funksiyasi oshganda tezlashadi. 
Yangi tug'ilgan bolaning naysimon suyaklarida qon tomirlarga boy qizil 
ko'mik bo'lib, unda qon hosil bo'ladi. Olti oylikdan boshlab 
ё
g' to'qimasiga 
aylana boshlaydi. 12-13 yoshlarga kelib bu almashinish deyarli tugallanadi. 
Yangi tug'ilgan bolaning bo'yi o'rtacha 50 sm bo'ladi. Bir yoshgacha u har oyda 2 
sm dan o'sib boradi. Birinchi yil oxiriga kelib bo'yi 74-75 sm gacha yetadi. Undan keyin 
har yili uning o'sishi 5-7 sm ni tashkil qiladi. Bolalikning ayrim davrlarida bo'yga o'sish 
tezlashadi. Suyaklarning o'sishi murakkab jarayon bo'lib, bunda suyak moddalarini 
sintezlovchi hujayralar (osteoblastlar) va yemiruvchi hujayralar (osteoklastlar) 
baravariga ishtirok etadi. Bolalar suyagida osteoblastlar ko'p bo'lib, ular o'sishning 
tezlashishini ta'minlaydi. Jismoniy mashqlar va mehnat suyaklarning rivojlanishiga 
katta ta'sir ko'rsatadi.