O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi termiz davlat universiteti biologiya kafedrasi

Vazifa: Quyidagi topshiriqni bajaring va jadvalni to’ldiring. 
1-  guruhga. Domino o’yini metodi
 
2-  guruhga. 
Klaster 
metodi 
3- guruhga. BBB metodi 
Bilaman 
Bildim 
(mavzudan olingan yangi 
ma’lumotlar) 
Bilishni istayman 
(qiziqtirgan savollar) 
 
 
 
 
AMALIY MASHG’ULOT 
 
12-mavzu: Bargning dorzoventral va izolateral tipdagi anatomik tuzilishi. 
 
Kerakli  asbob  va  materiallar:  Mikroskop,  lupa,  buyum  va  qoplag’ich  oynalar,  buyum  oynasi, 
qoplag’ich  oyna,  suvdon  pintset,  igna.  Yangi  yoki  fiksirlangan    makkajo’xori  va  g’o’za  barglari, 
xona o’simliklarining  barglari.  
Ishni  bajarish  tartibi:  Mikroskopda  epidermani  o’rganishda  uning  bargda  joylashishiga, 
hujayrasidagi  moslamalar  va  ustitsalarning  holatiga  e’tibor  beriladi.  Masalan,  hujayrasi  necha 
qavatli  ekanligi,  kutikulaning  qalinligi,  hujayrasining  shakllari  va  ular  o’zgarib  tukchalarga 
aylanishi va boshqalar o’rganiladi. Barg mezofilini ko’rib u yumshoqligi va yaproqning oraliq qismi 

---

 
103 
ekanligi aniqlanadi. Barglar dorzoventral va izolateral tuzilgan bo’ladi. Dorzoventral barg ko’proq 
ikki  pallali  o’simliklarga  xos  bo’lib,  mezofili  ustunchimon  hujayralardan  iborat  buladi.  Izolateral 
tuzilgan  barglarda  mezofil  ustunsimon  va  govak  xujayralar  yig’indisidan  tashkil  topgan  bo’ladi. 
Barg  tomirlari  o’tkazuvchi  to’qimadan  iborat  bo’lib,  ular  katta-kichik  to’da  ko’rinishida  bo’ladi. 
Bargda  aksariyat  kollateral  tipdagi  o’tkazuvchi  to’qimalar  hosil  bo’lib,  ksilema  yaproqning  ustki 
tomoniga, floema esa pastki tomoniga joylashgan. Ko’pincha bargda o’tkazuvchi to’qimalar ochiq 
kollateral va bikollateral to’da (bog’lamlar) ko’rinishida uchraydi. Markaziy va yon tomirlari yaxshi 
rivojlanganligi  sababli  katta-katta  o’tkazuvchi  to’qimalar  to’dasini  hosil  qiladi.  Bunday  holda  biz 
optik  qurollarsiz  ham  bu  to’qimalar  yo’nalishini  aniqlab  olamiz.  O’tkazuvchi  to’qima  barglar 
mezofili oralig’ida ko’p tarmoqli holda to’r shaklida taralib joylashadi. Bu esa ular bargining har bir 
tirik  hujayrasini  suv  va  organik  moddalar  bilan  ta’minlashga  moslashganligini  ko’rsatadi.  Bargda 
mexanik  to’qimalardan  kollenxima  va  sklerenxima  uchraydi.  Kollenxima  epidermis  ostida 
shakllanib,  o’tkazuvchi  to’qima  atrofida  joylashadi.  U  parenxima  hujayralardan  tashkil  topgan 
bo’lib, elastiklik xossasiga ega. Sklerenxima mustahkamlik berish xossasiga ega bo’lib, o’tkazuvchi 
to’qima atrofida to’gmgo’p ko’rinishda joylashadi. Bundan tashqari u o’tkazuvchi naylarni o’ragan 
holda  ham  uchraydi.  U  qalin  po’stli  o’lik  prozenxima  hujayralardan  tashkil  topgan.  Barglar 
anatomiyasini  o’rganishda  ular  tarkibini  tashkil  etgan  asosiy  to’rt  qismga  e’tibor  beriladi.  Bular: 
qoplovchi to’qima - epiderma, mezofill, o’tkazuvchi to’qima va mexanik,  ya’ni mustahkamlovchi 
to’qimalardir. 
Bargning  anatomik  tuzilishini  o’rganish  uchun  barg    plastinkasidan  kesik  tayyorlab,  unga 
floroglyutsin  va  kaliy  yodid  ta’sir  ettiriladi.  Mikroskopda  preparatni  kuzatsak,  epiderma  bilan 
qoplanganini  ko’ramiz.      Epidermaning      ustki      qavati  qalin      kutikula      moddasi  bilan    
qoplanganini        ko’ramiz.        Ba’zi        hujayralarning        shakli  o’zgarib      bigizsimon      tukchalarga   
aylangan.   Epiderma   ikki   xil hujayralardan tuzilgan bo’ladi. Birinchi xili uzunchoq va notekis 
po’stli  bo’lib,  ular  butun  barg  sathi  bo’ylab  joylashgan.  Ikkinchisi  qisqa,      to’tri      burchakli   
hujayralar   bo’lib,   tomirlar   atrofida joylashgan.   Ustitsani  o’rab  turgan  qamrovchi  hujayralar  
uzun,  uchki  qismi    yumaloqlashgan    bo’lib,      suvga  to’yingan    vaqtda  hajmi  kattalashadi.  Shu 
sababli  ustitsalar      asta-sekin  ochiladi.  Suv  yetarli  bo’lmaganda  ustitsalar  qayta  yopiladi.    Har  bir 
qamrovchi  hujayrani  yon  tomondan  uchburchak  shakldagi  ustitsa  oldi  hujayralar  o’rab  turadi. 
Mezofil  qismining  tarkibi  asosan  bir  xil  parenxima  hujayralardan  tashkil  topgan.  Bargning 
quyoshga  qaragan  ustki  tomonida  parenxima  hujayralar  juda  zich  bo’lib,  o’tkazuvchi  to’qimalar 
atrofiga  borib  yetgan  bo’ladi.  Bargning  yirik  markaziy  tomirlari  o’tib  yo’gonlashgan  qismida 
mezofill  hujayralar  bo’lmasdan,  ularning  o’rnida  rangsiz,  oziq  moddalar  kam  bo’lgan  yirik 
parenxima  hujayralar  uchraydi.  Bargning  orqa  tomonidagi  o’tkazuvchi  to’qimalar  esa  mezofil 
hujayralar  bilan  o’ralgan.  Mexanik  to’qimadan  esa  kollenxima  epiderma  tagida  joylashgan  xolda  
o’tkazuvchi  to’qima  tomirlarni  o’rab  turadi.  G’o’za  barg  plastinkasidan  yupqa  kesik  tayyorlab 
undagi  epiderma, mezofill va o’tkazuvchi to’qimalar  aniqlab olinadi. Barg mezofili dorzoventral 
tipda  bo’ladi.