O’zbеkiston Rеspublikasi oliy va o`rta maxsus ta'lim vazirligi Tеrmiz davlat univеrsitеti Texnika fakulteti

 
9.1. Avtopoezdlar to’g’risida umumiy ma’lumotlar 
Avtotransport vositasi oddiy avtomobil yoki avtomobil tyagachdan iborat bo’lib, bitta yoki bir 
nechta tirkama yoki yarim tirkamani shatakka olsa, bunday harakterlanuvchi qo’shilma 
avtopoezd deb ataladi. Avtomobil-tyagachlar tirkamali va o’tirg’ichli (sedelniy) turlarga 
bo’linad. Avtomobil-tyagach tortish kuchini ilmog’i orqali shatakka olingan tirkamaga uzatsa, 
tirkamali avtopezd deb yuritiladi. 
Bunday avtopoezdlar umumiy ishlarni bajaradigan oddiy avtomobil yoki ularning vaznini 
kuchaytirish maqsadida kuzovlarga yuk yoki ballast tashlab qo’yiladigan avtomobil 
tyagachlaridan foydalaniladi. Tirkamali avtomobil-tyagachlarda kuzov sahni yuk yoki ballast 
ortish uchun xizmat qiladi. Avtomobil-tyagach tortish kuchini yarim tirkamaga o’tirg’ichli 
tizilma orqali uzatsa, o’tirg’ichli avtopoezdlar deb ataladi. O’tirg’ichli avtomobil-tyagachlarda 
kuzov sahni bo’lmaydi va uning ramasiga o’tirg’ichli ilashtirgich tuzilmasi o’rnatilgan bo’lib, 
g’ildirakaro oraliq o’lchami va shunga ko’ra ramasi kichiktirlashtirilgan bo’ladi. Qo’shaloq 
avtobuslar ikki o’qli tyagach va bir o’qli tirkamadan tashkil topib, bir-birlari bilan umumiy 
kuzov orqali birlashsa, avtopoezdlar turkumiga kiradi. Tirkama transport vositasi bo’lib, 
avtomobil tyagach bilan tortqi-ilashtirgich tuzilmasi orqali ulanadi. Tirkamani usuli bo’yicha, 
shuningdek moslamasining tuzilishi va tashish turiga qarab har xil turlarga bo’linadi. Tirkamalar 
(163-rasm) bir, ikki va ko’p o’qli, o’tirg’ich egarsimon qurilmali, og’ir yuk tashiydigan va uzun 
yuklarni tortishga mo’ljallangan uzaytirgichli bo’lishi mumkin. Yarim tirkamalar vaznining bir 
qismini o’tirg’ich tirkama qurilmasi orqali avtomobil tyagach, qolgan og’irlik qismini esa o’z 
g’ildiraklari orqali yo’lga uzatadi. Yarim tirkamalar ham bir, ikki va ko’p o’qli bo’ladi. Yarim 
tirkamalar mexanik yoki gidravlik yuritmali tayanchiq bilan jihozlangan bo’ladi.