O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

Tezkesar asbobsozlik po‘latlari. 
Kesish xususiyatlariga va ximiyaviy 
tarkibiga qarab tezkesar po‘latlarni ikki guruhga bo‘lish mumkin: odatdagi va 
yuqori issiqbardoshli. 
Birinchi:  guruhga  R18,  R9,  R6M5,  R12  kabi  po‘latlar  kiradi.  Odatdagi 
issiqbardoshli  tezkesar  po‘latlar  615-620
0
C  haroratda,  HRC  58  qattiqligini 
ta’minlash kerak. 
Bir  marotabali  toblash  va  bo‘shatishdan  keyin  odatdagi  issiqbardoshli 
po‘latlarning  qattiqligi  62HRC
e
  dan  kam  bo‘lmasligi  (R6M5  po‘lati  uchun  esa 
63HRC
e
 dan kam emas) kerak. 
Toblangan  holatda  bunday  po‘latlar  nisbatan  yuqori  mustahkamlikka  ega 
bo‘lib, egilishga bo‘lgan mustahkamlik chegarasi 3200 MPa ni tashkil etadi. [5]  
Tezkesar po‘latlar murakkab legirlangan bo‘lib, ularning tarkibiga uglerod, 
volfram,  vannadiy,  xrom,  kobalt,  molibden,  marganets,  nikel,  oltingugurt,  fosfor, 
kremniy  kabi  ximiyaviy  elementlar  kiradi.  Asosiy  legirlovchi  elementlarga 
volfram, xrom va vannadiylar kiradi. 
R18 po‘lati qoniqarli mustahkamlik va jilvirlanuvchanlikka, keng oraliqdagi 
mo‘tadil toblanish haroratiga ega bo‘lib, undagi plastiklilik kamdir. 
Undan  deyarli  hamma  kesuvchi  asboblarni  tayyorlab,  oddiy  konstruksion 
po‘latlarga  ishlov  berish  mumkin.  Ammo  uning  tarkibidagi  volfram  miqdorining 
ko‘pligi  (17-18%)  va  nisbatan  qimmatligi  sababli  hozirgi  paytda  u  qisman 
qo‘llanilmoqda. 
Odatdagi issiqbardoshli tezkesar po‘latlar guruhidagi asosiy po‘lat bu R6M5 
po‘latidir. 
Uning    tarkibida  uglerod  0,8  -  0,88%  volfram  5,5-6,5%,  xrom  3,8  –  4,4%, 
vanadiy 1,7 – 2,1%, molibden 5-5,5% ni tashkil kiladi. 

---

43 
 
Bu  po‘lat  o‘zining  kesish  xususiyatlari  bilan  R18-po‘latiga  yaqin  turadi, 
lekin qizdirish payti unda yuqori darajadagi uglerodsizlanish xususiyati bor. U R18 
po‘latiga  qaraganda  ancha  arzon  bo‘lib,  undan  konstruksion  po‘latlarga  ishlov 
berishda kesuvchi asbob sifatida keng foydalaniladi. 
Ikkinchi  guruhga  yuqori  darajadagi  issiqabardoshli  tezkesar  po‘latlar 
kiritilgan  bo‘lib,  ularning  tarkibida  kobalt  yoki  ko‘p  miqdordagi  vannadiy, 
aksincha ikkalasi ham bo‘lishi mumkin. Bu guruhga quyidagi po‘latlar kiritilgan: 
R12 F3, R9K5, R9K10, R10K5F5, R6M5K5, R9M4K8 va hakazo. 
Bu  po‘latlardagi  qattiqlik  630-640
0
C  li  haroratda  58  HRC
e
  dan  kam 
bo‘lmasligi bilan birga birlamchi toblash va bo‘shatidan keyingi qattiqlik 63 HRC
e
 
ni tashkil etishi kerak. Yuqori darajadagi issiqbardoshli tezkesar po‘latlar qattiqligi 
esa 65-67 HRC 
e
 ga teng bo‘lishi mumkin. 
Bunday  po‘latlar  tarkibida  vannadiy  miqdorini  ortishi  ularning  kesish 
xususiyatlarini yaxshilashi bilan birga uning jilvirlanuvchanligini kamaytiradi. 
Kobalt, vannadiy kabi issiqbardoshlik va qattiqlikni ko‘paytirishi bilan birga 
uni mo‘rtlikka va uglerodsizlanishga olib keladi.