O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

 

---

18 
 
Kesuvchi asboblarni metall qirqish stanoklarida  
mahkamlash usullari 
 
Hamma  kesuvchi  asboblarni  texnologik  belgilari  bo‘yicha  va  stanoklarda 
mahkamlash usullari bo‘yicha 4 klassga bo‘lish mumkin. 
1-klass – dumaloq sterjenli; 
2-klass – o‘tqaziladigan; 
3-klass – diskali; 
4-klass – yassi; 
Barmoqli  asboblar  silindrik  va  konusli  quyrug‘i  bilan  tayyorlanadi  ular 
stanok  shpendeli  teshigiga  bevosita  o‘rnatilib  yoki  o‘tuvchi  vtulkalar,  opravka  va 
patronga mahkamlanadi. 
Silindr  quyruqlarning  yaxshi  taraflari  shundan  iborat:  yuqori  aniqlikda 
tayyorlashning  soddaligi, o‘q bo‘ylab asbobning chiqib turishini rostlanuvchanligi. 
Kamchiligi  esa:  zazorli  o‘tqazishda  harakatlanuvchi  detallar  orasida  tirqish 
bo‘lishi. 1.3-rasm. 
 
1.3- rasm. Kesuvchi asboblarni silindrik quyruqlarining turlari.
 
Aylantiruvchi  momentni  uzatish    uchun    ayrim    quyruq    turlarida    kvadrat 
ko‘rinishida,  kemtik yoki vint bilan qotirish  uchun kemtiklar  qilinadi. Kichkina  
diametrdagi  asboblarni  kulachokli,  qinchali  patronga  mahkamlash  uchun  sillq  
silindrik quyruqlardan  foydalaniladi. Ko‘p hollarda o‘z-o‘zidan to‘xtovchi konusli 
Morze  turlari  (№  0...6)  yoki  metrik  konusligi  1:20  (konus  burchagi  2α  =  2̊  50΄) 
qo‘llaniladi. 

---

19 
 
Bu konuslarning yaxshi tarafi shundan iboratki, qo‘shimcha elementlarsiz va 
faqat  ishqalanuvchi  kuch  ta'sirida  quyruqning  ilashish  yuzasi  va  uya  bilan 
aylanuvchi  momentni  uzatib  beradi.  1.4-rasmda  panjali  konusli,  (1.4.  a)  va  uyasi 
orqali bolt bilan tortiladigan (1.4. b) quyruq  ko‘rsatilgan.  Shuni  nazarda  tutish 
kerakki, panja burovchi momentni uzatmaydi, u asbobni  shpindelidan (uyasidan)  
pona  bilan chiqarib olish uchun mo‘ljallangan  (rasm  1.4. v). 
 
1.4- rasm. Konusli  Morze  quyruqlari  a,  b  turlari;  v  konusli  quyruqni  stanok  
shpindelidan  pona  bilan  chiqarish  sxemasi 

---

20 
 
Ishqalanish    kuchini    ko‘paytirish    uchun    quyruqlar    odatda    “panja”dan  
tashqari    termik    ishlov    berilmaydi.   “Panja”ga    quyruqni    shpindeldan    chiqarib  
olish  payti  ezilmasligi  uchun  unga  termik  ishlov  beriladi. 
Konusli uzatishda burovchi momentni quyidagi hisoblash sxemasidan topish 
mumkin  (1.3-rasm).  Bu  yerda  konus  yuzasidagi  urinma  tarkibga  kiruvchi 
ishqalanish kuchi 
               (1.1) 
bu  yerda  –     –  tarkibga  kiruvchi  o‘qdagi  kuch; 
N
  –  tarkibga  kiruvchi  normal  ishqalanish  kuchi; 
  –  konusning  qiyalik  burchagi; 
 – ishqalanish  koeffitsienti. 
O‘rta    diametrdagi    tarkibga    kiruvchi    urinma    ishqalanish    kuchining  
aylanuvchi  momenti: 
        (1.2) 
bu  yerda  
  
. 
 
1.5- rasm  (2α  <  3̊)  konusli  quyruq  bilan  uzatilayotgan  aylanis 
 momentini aniqlash  sxemasi. 

---

21 
 
Quyruqni    tayyorlashda   
  –  aylanuvchi    momentni    kamaytiruvchi   
  
burchak    xatoligi    bo‘lishi    mumkin.    Bu    esa    kesuvchi    tig‘ni    urishiga    ta'sir  
qiladi.  Shuni  hisobga  olib  aniqlashtirilgan  aylanuvchi  momentning  
 qiymati  
quyidagicha  bo‘ladi: 
  (1 – 0.04 
)         (1.3) 
bu  yerda,  
  =  10̍  yo‘l  qo‘yilgan  xatolikning  qiymati. 
  =  0.096  –  ishqalanish  koeffitsienti  (po‘lat-po‘latga). 
Berilgan    qiymatda   
/Ra    nisbatini    tajriba    yo‘li    bilan    topib    asbob  
diametrini  aniqlash  mumkin. 
(1.1) formuladan  konusning  D,  d  diametrini  aniqlash  mumkin,  shunga  
asosan    GOST  25557-82    yaqin    bo‘lgan    quyruqning    tartib    raqamini    topish  
mumkin. 
Tez  almashinuvchan  asboblar  uchun  qiyaligi  7:24 (2α  =  16̊ 35̍)  bo‘lgan  
quyruqlar    keng    yoyilmoqda    (Rasm    1.6).    Ular    asbobni    yaxshi    markazlaydi,  
lekin    o‘z-o‘zini    to‘xtatmaydi.    Shuning    uchun    aylanish    momentini    uzatish  
uchun    quyruqni    ko‘ndalang    qismida    shponka    uchun    ariqchalar    qilinadi.  
Shpindelda  mahkamlash  esa  qiyaligi  7:24 bo‘lgan quyruq intervallar  va  maxsus  
tayyorlangan    silindr.    oxirida    rezbasi    bor    o‘qlar    yordamida    tortilib  
mahkamlanadi. 
 
1.6-rasm. 

---

22 
 
Oldinlari  bu  quyruqlar  fezani  mahkamlash  uchun,  frezalash  stanoklarida  
qo‘llanilar  edi,  oxirgi  yillarda  kesuvchi  asboblarni  mahkamlashda,  yordamchi  
asboblar  sifatida  RDB  stanoklarida  keng  qo‘llanilmoqda.