O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

5.
 
REZBA HAQIDA UMUMIY MA'LUMOTLAR. 
 
Mashinasozlikda silindrik va konusli rezbalar ko‘proq qo‘llaniladi. Silindrik 
rezbalarning asosiy xillaridan biri uchburchak profilidagi 60
0
 li metrik rezbalardir. 
Rezbali  detallarda  kafolatlangan  tirqishli  o‘tkazish  olish  uchun,  asosiy  og‘ishlar, 
standartda  beshta  (d,e,f,g,h)  tashqi  va  to‘rtta  (E,F,G,H)  ichki  rezbalar  uchun 
berilgan. Bu og‘ishlar hamma diametrdagi rezbalar uchun bir xil. 
Rezbali  detallarning  diametr  o‘lchamlarini  tayyorlashni  aniqlik  darajasi 
quyidagilardan  iborat:  boltning  tashqi  diametri-4,6,8-chi;  boltning  o‘rta  diametri-
3,4,5,6,7,8,9,10-chi;  gaykaning  ichki  diametri-4,5.6,7,8,9-chi;  gaykaning  o‘rta 
diametri-4,5,6,7,8,9-chi;  Standartda  shuningdek  rezbali  detallar  birikmasini 
kafolatlangan  taranglik  va  o‘tish  (perexodnыe)  o‘tqazishlari  ham  hisobga 
olingan.  
Ko‘rsatib  o‘tilgan  rezbalardan  tashqari  maxsus  rezbalar  ham  qo‘llaniladi, 
misol  uchun:  trubalar  uchun,  tayanchli,  dumaloq  va  h.k.  Rezbali  yuzalarni 
shakllantirishning  asosiy  usullari,  rezbaning  aniqlik  darajasini  chegarasini  va 
g‘adir-budirlik parametrlari ko‘rsatilgan holda 5.1-rasm keltirilgan. 

---

175 
 
 
5.1-rasm. Rezbalarni shakllantirishning asosiy usullari klassifikatsiyasi; 
sur'atdagi sonlar rezbaning aniqlik darajasini bildiradi; mahrajdagisi R
a
-g‘adir-
budirlik parametrini bildiradi. 
 
Rezba  elementlari. 
GOST  24105-81  ga  asosan    metrik  rezbaning  asosiy 
elementlariga  quyidagilar  kiradi  (5.2-rasm):  d-tashqi  rezbaning,  tashqi  diametric 
(bolt uchun); 
D-ikki  rezbaning  tashqi  diametri(gayka  uchun);  d
2
-boltning  o‘rta  diametri; 
D
2
-gaykaning  o‘rta  diametri;  d
1
-boltning  ichki  diametri;  D
1
-gaykaning  ichki 
diametri;  R-rezba  qadami; 

=60
0
  -  rezba  profilining  burchagi:

/2-rezba  o‘qiga 
perpendikulyar bo‘lgan profilning yon tarafi oraligidagi burchak; 

---

176 
 
 
5.2-rasm. 
5.3-rasm. 
 
Mahkamlovchi  metrik  rezbalarning  nominal  profilga  nisbatan  dopusklar 
maydonining  joylashishi  asosiy  og‘ishlar    bilan  aniqlanadi:  yuqoridagi  boltlar 
uchun  va  pastdagisi  gaykalar  uchun.  Asosiy  og‘ishlarning  quyidagi  qatorlari 
o‘rnatilgan: bolt rezbalari uchun-h,g,e,d gayka rezbalari uchun-H,G (5.3-rasm).