O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

3.8. Razvertkalarni turlari va o‘lchamlari. 
 
Razvertkalar  6-kvalitet  aniqligidagi  va  g‘adur-budirligi  R
z
=0,16mkm  dagi 
teshiklarga  ishlov  berish  uchun  qo’llaniladi.  Ulardan  zenkerlar,  ichki  yo’nish 
keskichlaridan  so‘ng  teshiklarga  ishlov  berishda  foydalaniladi.  Razvertkalar 
bajarilishi  va  vazifasi  bo’yicha  quyidagilarga  bo‘linadi:  Silindirsimon  va 
konussimon;  quyruqli  va  o’rnatmaliklarga;  tezkesar  va  qattiq  qotishmaliklarga; 
yaxlit  va  tishlari  qo‘yiladigan;  qo‘lli  va  mashinali;  maxsus  (konussimon  shtiftli 
teshiklar  uchun,  konussimon  rezbalar  uchun,  morze  konus  va  h.k).  3.35-rasmda 
yaxlit  slindirli  razvertkalar  ko‘rsatilgan.  Razvertkalarning  asosiy  konstruktiv 
elementlari – kesuvchi va kalbirlovchi qisimlar; tishlar soni, yo’nalishi va qadalsh; 
ariqchaning shakli va kesish burchaklari kiradi. 

---

159 
 
 
3.35-rasm. 
Kesuvchi  qismi  bilan  metall  ajiratiladi.  Qo‘lli  rezvertkalar,  ishlov 
berilayotgan  teshikka  erkin  kirishi  uchun,yo’naltiruvchiga  muhtoj,shuning  uchun 
kesuvchi  qism  mashinaligiga  nisbatan  plandagi  ϕ  burchakni  kamaytirish  hisobiga 
uzunroq    qilib  tayyorlanadi.  (3.35-rasm,  b).  Kalbirlovchi  qism  ikki  maydonidan 
(uchastka)  tashkil  topadi:  silindirsimon  va  qayta  konusli.  Silindirli  qismi  teshikni 
kerakli  bo’lgan  aniqlikni  va  yuza  g‘adur-budirligini  ta’minlab,  qayta  konusli 
maydon esa razvertkani ishlash jarayonida yo’naltirish uchun kerak bo’ladi. 
Razvertkaning tishlarini aniq o‘lchash uchun hamma vaqt juft bo‘ladi. 
Tishlar  qadami  bir  tekis  emas,  bu  esa  ishlov  berilgan  yuzaning  sifatini 
ta’minlaydi  (organka  yo‘q  bo‘lishini  va  ishlov  berilgan  teshikda  ko‘ndalang 
chiziqlar  bo‘lmasligini  ta’minlaydi).  Razvertkaning  ishlash  jarayonida  boshqa 
asboblarga  o’xshab,  razvertkani  o‘lchashdan  ishlov  berilgan  teshikni  o‘lchashi 
kattaroq  (teshik  kattalashadi).  Kattalishish  qiymatiga  ko‘p  fektorlar  ta’sir 
ko‘rsatadi:  Razvertkaning  konustiruktiv  va  geometrik  o‘lchamlari,teshik 

---

160 
 
diametri,ishlov  berish  rejimlari,sovutuvchi  suyuqliklar  tarkib,stanok  holati,ishlov 
beriladigan  materillar  va  h.k.  Qovushqoqligi  yuqori  bo‘lgan  materiallarga  ishlov 
berishida  “kattalishishida”  manfiy  bo’lishi  ham  mumkun,  u  holda  razvertkaning 
o‘lchamidan  teshik  deametri  kichikroq  bo‘lishi  mumkin.Bu  hodisani  razvertkani 
hisoblashda e’tiborga olsa bo‘ladi. 
Ishlov  berish  unumdorligi,  turg‘inligini  oshirish  uchun  razvertkalar 
kavsharlangan qattiq –qotishmali yoki yelimlangan pichoqli qilib chiqariladi (3.35-
rasm, g). Razvertkaning barqarorligini va uning turg‘unligini oshirish uchun har xil 
yemirilishga  chidamli  qoplamalardan  foydalanib  amalga  oshiriladi.  Ta’mirlash 
ishlarida  sozlanadigan  razvertkalardan  foydalaniladi  (3.35-rasm,  v).  Silindirik  va 
konusli teshiklarga ishlov berish uchun uch to‘plamli razvertkalardan foydalaniladi 
(3.36-rasm). Dastlabki (a), oraliqdagi (b), oxirgisi (v). 
 
3.36-rasm. 
 

---

161