O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi t. U. Umarov

 
Shakldor keskichlarni profillash 
 
Shakldor  keskichlarning    profil    balandligi    ishlov    berilayotgan    detal  
profilidan    har    doim    kichikroq    bo`ladi,    bunga    sabab   
    burchaklari  
borligidir 2.20–rasm, a dan  ko`rinib  turibdiki,  keskich  profilining  h  balandligi  
to`g`ri  burchakli  uchburchakning  kateti,  tayyor  bo`layotgan  detal  profilining  
gepotenuzasi  bo`lib  hisoblanadi.  H : h = H 
.  Oldingi  burchak  bo`lganda  h 
= 
,  bu  yerda  -
  -  keskichning  oldingi  yuzasi  bo`ylab  profil  
balandligi. 
Shunday    qilib,    keskich    profillarining    har    bir    nuqtasidagi    balandlik  
o`lchamlari,  detal  profilining  har  bir  nuqtasidagi  o`lchamlariga  mos  kelmaydi,  
detal  profilini  bilgan  holda  keskich  profilini  tanlangan  
  burchaklarini  
hisobga  olib  hisoblaymiz. 
Shu  yerda  detal  o`qi  bo`ylab  profilning  har  bir  tanlangan  nuqtasidagi  
va  keskich  profilining  nuqtasi  ularni  hosil  qiluvchisi  butunlay  mos keladi: 
  va  h.k  (2.20– rasm, b). 
Keskich  profilining  hisoblash  tartibi. 

---

99 
 
 
2.20– rasm. 
 
1. Detal profilini  elementar  qismlarga  bo`lamiz  va  berilgan  nol  nuqtadan  
boshlab  tutashmada  nazorat  nuqtalarini  1, 2, 3  va  h.k  belgilaymiz  (2.20 – rasm, 
b). 

---

100 
 
2. To`g`ri  chiziqli  qismi  uchun  nazorat  nuqtalari  chegarada  (qismning  
oxirgi  nuqtasi)  olamiz.  Egri  chiziqli  qismida  uchtadan  kam  bo`lmagan  nuqta  
tanlanadi. Aniqlikni oshirish  uchun 4…5 tadan  nuqta  tanlash  muvofiq bo`ladi.  
3.  Detal    profilini    har    bir    nazorat    qilinadigan    nuqtasida,    berilgan  
chizmadagi  detalning  radiusini  r  (
)  aniqlaymiz. 
4.  Rezets    perofilning    har    bir    nazorat    qilinadigan    profilida    oldingi  
burchak    qiymatlarini    keskich    profilini    uzoqlashgan    nuqtasidagi        bilgan   
holda  aniqlaymiz   (
). 
 
5. Keskichning  oldingi  yuzasi  bo’ylab  har  bir  nuqta  uchun  profilning  
balandligini  aniqlaymiz: 
 
6. Dumaloq  keskich  uchun  tashqi  diametrni  aniqlaymiz  (2.20 – rasm, b)  
, 
 
 
2.21-rasm. 

---

101 
 
bu  yerda  R = 1.5 H + K +  ,  bu  yerda    H – detal  profilining  balandligi;  
d – keskichning  biriktirish  teshigining  diametri;  K – ko’ndalang  yuza  o’lchami  
(8… 15 mm),  konstruktiv  idrok  qilish  asosida  tanlanadi. 
7.  Dumaloq  keskichlar  uchun  oraliq  parametrlarni  
  aniqlaymiz, ya’ni 
keskich  burchagini  orasidagi  keskich  profilining  har  bir  nuqtasidagi,  detalning 
ichki profili bilan bog’langan va profilning oldingi yuzasida yotuvchi keskichning 
har qaysi  x  nuqtasidagi  parametrlar (2..22–rasm): 
 
8.  Keskich  profilining  har  bir  nuqtasidagi  orqa  burchagini  aniqlaymiz  
. 
8.1  Prizmatik  keskich  uchun  
=
 
8.2  Dumaloq  keskich  uchun 
=
 
9.  Keskich  profilining  har  bir  nuqtasi  uchun  radiusni  aniqlaymiz  (faqat  
dumaloq  keskich  uchun); 
 
10.  Keskich  profilining  balandlik  o`lchamlarini  aniqlaymiz. 

---

102 
 
 
2.22-rasm.
 
10.1  Prizmatik  keskich  uchun 
 
10.2  Dumaloq  keskich  uchun 
 
11.  Keskich  profilining  qiyalik  burchagi  y  minimum  bo`lgan  nuqtalar  
uchun  normal  kesimda,  
 orqa  burchakni  aniqlaymiz. 
 
12.    Bezalovchi  yon  yuzadan    (tores  qismi)  o’qidagi  o’lchamlarni  belgilab 
keskich  profilini  quramiz  va  profilning  nazorat  qilinadigan  har  bir  nuqtasidan 
boshlab hisoblangan balandlik o’lchamlarini qo’yamiz. 
13.  Detal    profilini    o’qidan    og’ish    yo’nalishida    keskich    profiling  
qismlarini    aniqlaymiz,    ya’ni    profilni    chekka    qismlari    faskalar    bilan  
o’tmaslashtiriladi  (rasm  2.19 , b ga  qarang). 
14.  Keskich    profilini    o’lchamlarga    berilgan  dopuski    qilib,  bir    nomli 
detallar  o’lchamlarini  berilgan  dopuskni  1/3  qabul  qilamiz. 
15. Andoza  va  nazorat  qiluvchi  andoza  quramiz.  Qurishni  hisoblangan  
nuqta orqali  quramiz.  Andozaga  dopuskni,  keskich  dopuskini 1/3 qilib olamiz. 
Nazorat  qiluvchi  andozaga  esa,  andozani  1/3  dopuskini  olamiz. 

---

103