O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi sog’liqni saqlash vazirligi andijon davlat instituti

III.TAJRIBA QISM.
3.1. Ineksion eritmasinig tarkibi va texnologiyasi Analgin ineksion eritmasi misolida.
Tarkibi.
Analgin inyeksiya uchun – 500 g (FM 42-2085-95)
Inyeksiya uchun suv – 1 litrgacha (FM 42-2620-97)
Bu dori turini ishlab chiqarish k o'p bosqichJi va m urakkab jarayon b o iib , asosan Xarkovdagi ilmiv-tekshirish institutida amalga oshirilgan. Professor F.A .K onyev shu sohaning yirik mutaxassisi hisoblanadi. Ayniqsa. uning va shogirdlarining suzish mexanizmi va eritmalaming barqarorligini oshirish. yom on eriydigan moddalardan turglun eritm alar tayyorlashga oid nazariy va amaliy ishlari diqqatga sazovordir
F.A .K onyev tomonidan taklif qilingan filtr qurilmasi shular jumlasidandir. Bu qurilmaning asosiy qismi g'alvirsim on teshiklardan iborat silindr b o iib , uning ustiga 3-4 sm qalinlikdagi arqonsimon shaklga keltirilgan doka 0,3 sm2 zichlikda o'ralgan b o iad i. Silindr ustiga qopqoq kiydiriladi. Bu qurilm a ko'pincha bosim ostida va ba’zan havosi so'rib olingan sharoitda ham ishlatilishi mumkin. Shuning uchun silindr qopqoglning yuqori qism ida ikkita, tub qism ida bitta teshik b o iad i. Yuqori qismidagi teshiklardan uzluksiz tushayotgan suyuqlik silindr ustki qismining butun yuzasiga tarqaladi, g ‘alvirsimon yuzaga o'ralgan m ato-doka orqali silindr ichiga suzilib o'tib, pastki teshik orqali y ig lb olinadi. Suzilish jarayonida bir m e'yorda ta'm inlangan alohida qurilmadan foydalaniladi yoki shu m aqsadda suyuqlik qatlami ustida sun’iy ravishda bosim hosil qilinadi. Doka suzgichlardan 1-3 % gacha quyqa o 'tib ketishi mumkin, vaholanki. boshqa suzgichlardan foydalanilganda bu ko’rsatkich 26-30 % ni tashkil qiladi. Bu suzgichning afzalligi tuzilishi oddiyligi, tez tayyorlash mumkinligi. yuqori ish unumdorligi hamda tez qayta tiklash imkoniyatiga ega ekanligidan iborat. lshlatib b o iin g an Suzgichga 30 daqiqa davomida bug*

bilan ishlov berilib, oqarguncha suv bilan yuvish kifoya. Bu hammasi b o iib 1-1.5 soat vaqtni oladi. F.A .K onyev va boshqalar bu suzgichni takomillashtirib, ikki qavat mato ishlatishni va g ’alvirsimon metall silindmi devorining qalinligi 5 sm b o ig a n metall keram ikaga almashtirishni taklif qilganlar. Silindm ing birinchi qavatiga FPP 15 (Petryanov suzgichi) va ikkinchi qavatiga 1,5 sm qalinlikda doka o'raladi. Bu dokani tejavdi hamda suzilgan suyuqlik sifatini yaxshilaydi. ,,Q o‘ziqorin“ suzgich. Korxona sharoitida ko'pincha hech qanday qurilma talab etm aydigan va vakuum ostida ishlaydigan qo'ziqorinsim on suzgichdan. foydalaniladi (8-rasm).

8-rasm. Qo‘ziqorinsimon suzgich: 1 - qo'ziqormsimon suzgich; 2 - vakuum so*rgich; 3 - suyuqlik; 4 - qabul qiluvchi idish; 5 - yordamchi idish.
U ketm a-ket joylashtirilgan bir necha suzgich m atolardan tashkil topgan b o’lib , uni tayyorlash va ishlatish oson hamda arzondir. Qavatlar soni va qaysi mato ishlatilishi suzilishi lozim b o ig a n suyuqlikning xususiyati va qanday maqsadda ishlatilishiga b o g iiq . Misol uchun. Dam itsa kimyo farm atsevtika ishlab chiqarish birlashmasida bu suzgich quyidagilardan tashkil topgan: 2 qavat kapron. 2 qavat shoyi. 2 qavat suzgich qog'oz. 2 0 -3 0 mm qalinlikdapaxta. 1

qavat b o ‘z. Suzgichni ishlatishdan oldin 1-2 soat davom ida distillangan suv bilan yuviladi. Shundagina inyeksiya uchun ishlatiladigan suvuqlikni suzish mumkin b o iad i. Q o'ziqorinsim on suzgichdan hajmi uncha katta b o im ag an eritmalarni tozalashda foydalanilish maqsadga muvofiq. Suzish uchun ishlatiladigan doka. belting eritm a pH ini ishqoriy tomonga 1 gacha, kapron, ipak esa nordon tom onga 0.6 gacha surishi mumkin. Shuning uchun bu m atolam i ishlatganda eritma pH ini hisobga olish lozim. Bakterial suzgichlar. Yuqorida qayd etilgan suzgichlar diametri 5-10 m ikrondan kichik b o ig a n zarrachalarni ushlab qola olmaydi. Bundan tashqari, eritma pH ining o ‘zgarishi preparat turg'unligiga ham salbiy ta'sir ko'rsatadi. Shuning uchun betaraf moddalardan tayyorlangan m etallkeram ika va asbosem ent mikrosuzgichlardan foydalanish m aqsadga muvofiq. Misol: nikel. karbonil. titanli qotishm adan tayyorlangan suzgich 5 mikrongacha kattalikdagi zarrachalarni ushlab qolish xususiyatiga ega. Shu maqsadda 1914-yilda Germaniyada Zeys firmasi asbest va selluloza aralashm asidan iborat suzgichni taklif qilgan. 1929-yilda esa Germaniyadagi Sartorius firmasi m em branali suzgich ishlab chiqardi. Kevinchalik har xil selluloza efirlaridan, politetraftoretan. polivinilxlorid. neylon va shunga o ’xshash sun’iy usulda olingan betaraf m oddalardan tayyorlangan suzgichlar sanoatda ishlatila boshlandi. 2-jadvalda MDH mamlakatlarida va chet ellarda ishlab chiqariladigan ultrasuzgichlar ta'rifi keltirilgan.Suzgichlar ta’rifi.

MDH mamlakatlari sanoatida „Vladipor" membranali suzgichlami ishlab chiqarish Vladim ir shahridagi sun’iy tola ilmiy-tekshirish instituti (VNIISS) da yo'lga qo'ygan. Ishlab chiqarish unumdorligi va ishlatilishi bo'yicha bunday suzgichlar 4 xil bo'ladi: № 1 (0,15 mkm); № 2 (0,2 mkm); № 3 (0,45 mkm); № 4 (0,6 mkm). Suvli va spirt-suvli eritmalarni suzib steriilash maqsadida M FA-A № I (0,2 mkm), M FA-A № 2 (0,50 mkm); keramika suzgichlardan F5- F 11* shisha suzgichlardan esa № 5 ishlatiladi (2 -jadvai). 1974-yilda I.V .B esedina va O .l.B elovalar polipropilendan taxtakachlash y o ii bilan olingan suzgichni ishlatishni taklif qiladilar. Bu suzgich 5-8 mkm zarrachalami ushlab qolish imkoniyatiga ega.

Baromembranali suzgichlar

Suzish nazariyasi. Yot modda zarrachalari va mikroorganizmlam ing suzgich yordamida ushla­nib qolishi quyidagi ikkita nazariya bilan izohlanadi: 1. Ekran nazariyasi. 2. Suzgich devori ichki qatlamlarida yuz beradigan hodisa. Ekran mexanizmli suzgich teshigining diametri yot mod­dalar diam etridan kichik b o iish i lozim, ya'n i katta zarrachalar suzgich yuzasida ushlanib qoli­shi kerak. Ikkinchi nazariya bo‘yicha mikroorganizm va yot moddalarning ushlanib qolishi elek­trokinetik adsorbsiya mexanizmiga asoslanadi. Suzgich musbat potensialga ega boiganligi uchun kapillarlardan oiavotgan suyuqlik tarkibidagi yot moddalar va mikroorganizm lar elek­trokinetik adsorbsiya ta'sirida kapillar devorlarida, y a’ni kapillar diametridan kichik b o ig an suyuqlik zarrachalari suzgichning suzish paytida ushlab qoladi. Am alda k o ’proq ishlatiladigan m em b ran ali suzgichlar kapillarining diametri 0,22 mkm ga, eng kichik bakteriya diametri esa 0,3 m km gateng b o ia d i. Dem ak, m em branali suzgichlarda suyuqlikni suzganda zarracha va m ikroorganizm lar ekran hamda kapillar devorlarida elektrokinetik adsorbsiya hisobiga ushlanib qoladi. M em branali suzgichlar plastina holida. 100-150 mkm qalinlikda polim er qovurg'a (karkas)dan tayyorlanadi. Kapillar qa'rida ushlab qoladigan suzgichlar esa taxtakachlash. yuqori haroratda ishlov berish, yelim lash y o ii bilan shisha, p o ia t, chinni, keramika, asboselluloza aralashm asi sun*iy polim er tolalardan tayyorlanadi. Bunday suzgichlarning qalinligi mem branali suzgichlardan 2 0 ^ 0 m arta ortiq (2-6 mm) b o ia d i va m exanik yot moddalar elash, sorbsiya va inersiya mexanizmi yordam ida ushlanib qoladi. Bunda kapillarlarning diametri 1,6 mkm ga teng b o is a ham 0,3 mkm dan kichik b o im ag an bakteriyalar 100 % ushlanib qoladi. Suzish jarayonini boshlashdan oldin suzgichlarning maqbul ishlash tartibi va zichligi belgilab olinadi. Buning uchun suzgichlar „pufakcha nuqtasi4* bo'yicha tekshiriladi. Bu suzgich kapillaridagi suyuqlikning havo yordam ida siqib chiqarilishiga bog iiq . Suv bilan namlangan suzgichga bosim berilsa, kapillar ichidagi suyuqlik yuza qavatiga pufakcha b o iib chiqadi. Bosim kuchi kapillar diam etriga b o g iiq b o iad i. Shu bosim „pufakcha nuqtasi4' deyilib, u suzgichning bir m e’yorda ishlashini ta'minlaydi. Misol: ..M illipor" suzgichi uchun ..pufakcha nuqtasi*‘ 3.8 atm. „Vladipor4' suzgichining MFS № 1 turi uchun 0.5 atm, MFS № 4 uchun 3 atm ga teng. Suzish jarayonida vot mexanik moddalarning yopishish (adgeziya) kuchidan suyuqlikning gidrodinam ik oqim kuchi katta bo'lganda ular suzgichdan o'tib ketadi.