O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta‘lim vazirligi sirdaryo viloyati kasbiy ta‘limni rivojlantirish va muvofiqlashtirish hududiy boshqarmasi

4- ILOVA 
Ta‘lim oluvchilar bilimini faollashtirish 
1. Ma‘lumotlar ombori nima? 
2. Ma‘lumotlar omborini boshqarish tizimlari qaysilar?
 
5-ILOVA 
Ma‘lumotlardan foydalanish, ya‘ni ularni ma‘lum bir texnologiya asosida yig‗ish,
saqlash, qayta ishlash va uzatish muhim masalalardan hisoblanadi. Ma‘lumot resurslarini
shunday tashkil etish lozimki, undan foydalanish maksimal qulaylik va foyda keltirsin.
Masala yechishga harakat qilish, ma‘lumotlarni ishlash jarayonidagi yangicha yondashish, 
yangi texnologiyani keltirib chiqardi. Mazkur texnologiyaning asosini ma‘lumotlar ombori 
va banklari tashkil etadi. 
Ma‘lumotlar ombori (MO) – kompyuter xotirasiga kiritilgan ma‘lum bir strukturaga
ega, o‗zaro bir-biri bilan bog‗langan va tartiblangan ma‘lumotlar majmuasidir. 
Ma‘lumotlar modeli – bu ma‘lumotlarning o‗zaro bog‗langan tuzilishlari va ular 
ustida bajariladigan operatsiyalar to‗plamidir. Ma‘lumki, aynan bir axborotni mashina ichki
muhitida joylashtirish uchun ma‘lumotlarni turli xil tuzilishlari va modellaridan
- Sh.A.Nazirov, F.M. Nurillayev, M.A. Tillayeva "Rastrli 
tasvirlarni tahrirlash",Toshkent-"Ilm bZiyo"-2012 yil 
- www.ziyonet.uz 
- www.google.ru 

---

foydalanish mumkin. Ulardan qaysi birini tanlash MO yaratayotgan foydalanuvchining 
zimmasiga yuklatilgan bo‗lib, u ko‗plab omillarga bog‗liq. 
MO tuzishning asosiy usullari quyidagilardan iborat: 
-
Ierarxiv (shajara) model– bu modelda ma‘lumotlar daraxtsimon ko‗rinishda 
saqlanadi. Ishlash birligi yozuvdir; 
-
Tarmoq model – bu modelda daraxtsimon bog‗lanish bo‗lsada, tugunlardagi 
tarmoqlanishlarga cheklanish yo‗q; 
-
Realyatsion (o‗zaro bog‗langan) model – bu modelda ma‘lumotlar jadval 
ko‗rinishda saqlanadi. 
Ma‘lumotlarni ikki xil usuldan foydalanib olish mumkin. Bular 
tuzilmalashtirilmagan va tuzilmalashtirilgan. 
Tuzilmalashtirilmagan – bu ma‘lumotlarni tasvirlash usuli haqida kelishuv bo‗lmasa, u 
holda ular tuzilmalashtirilmagan deyiladi. 
Tuzilmalashtirilgan – bu ma‘lumotlarni tasvirlash usullari haqidagi kelishuv bo‗lsa, 
u holda ular tuzilmalashtirilgan deyiladi. 
Ma‘lumotlarni tuzilmalashtirilmaganiga quyidagicha misol keltirish mumkin:
o‗quvchi (Familiyasi, ismi, otasining ismi, yashash manzili, telefon raqami) haqidagi
axborotdan iborat ma‘lumotlarga quyidagicha yozilgan axborotni ko‗rsatish mumkin: 
Familiyasi – Nazarov, Ismi – Nodir, Otasining ismi – Axmedovich, Yashash manzili –
Navoiy shahar, Telefonraqami [phone]. 
Ushbu ma‘lumotlarni jadval ko‗rinishga keltirsak tuzilmalashtirilgan 
ma‘lumotga aylanadi: 
MOni tashkil qilish, ularga qo‗shimcha ma‘lumotlarni kiritish va ma‘lumotlardan
foydalanish uchun maxsus MOlar bilan ishlaydigan dasturiy ta‘minotlar yaratilishi zarur
bo‗ladi. Bunday dasturlar majmuasi ma‘lumotlar omborini boshqarish tizimlari deb yuritiladi.
Ma‘lumotlar omborini boshqarish tizimi (MOBT) –foydalanuvchilar tomonidan MOni
yaratish, to‗ldirish va birgalikda qo‗llash uchun mo‗ljallangan dasturiy vositalar tizimidir.
MOBTlariga MS Access, OpenOffice.org Base, Cache, IMS, Firebird, MySQL kabi dasturiy 
vositalar misol bo‗ladi. MOBTning asosiy xususiyatlari – bu nafaqat ma‘lumotlarni kiritish va 
saqlashda ishlatiladigan protseduralar tarkibi bo‗lmasdan, ularning strukturasini ham 
tasvirlaydi. Ma‘lumotlarni o‗zida saqlab va MOBT ostida boshqariladigan fayl oldin 
ma‘lumotlar banki, keyinchalik esa ―Ma‘lumotlar ombori‖ deb yuritila boshlanadi. MO 
yaratishda quyidagilarga e‘tibor qaratish kerak: 
-
ma‘lumotlar turi, ko‗rinishi ularni qo‗llaydigan dasturlarga bog‗liq bo‗lmasligi 
lozim; 
-
ma‘lumotlar ombordagi kerakli ma‘lumotni bilish yoki izlash uchun biror dasturni 
tuzishga hojat qolmasligi lozim.