statistika
); iqtisodiyot tarmoqlari S.si — sanoat, qishloq xo
ʻ
jaligi., qurilish, transport, aloqa S.siga
bo
ʻ
linadi; demografik S, mehnat, aholi bandligi S.si; ijtimoiy S — aholi turmush tarzini
tavsiflaydigan ko
ʻ
rsatkichlar tizimini va ijtimoiy hayotning turli masalalarini o
ʻ
rganadi va h.k.
Ularning asosiy vazifasi xalq xo
ʻ
jaligi tarmoqlaridagi, jamiyat hayotining ayrim sohalaridagi
ijtimoiyiqtisodiy jarayonlarni tavsiflaydigan ko
ʻ
rsatkichlar tizimini o
ʻ
rganish va ishonchli, ilmiy
asoslangan ma
ʼ
lumotlarni aks ettirishdan iborat. Bu vazifalarni bajarish uchun S. fanida yalpi
statistik kuzatish, hodisalarning o
ʻ
ziga xos tomonlari, xususiyatlari va ular o
ʻ
rtasidagi aloqalarni aks
ettiradigan ko
ʻ
rsatkichlar tizimlari, statistik guruhlash natijalari bo
ʻ
lgan yig
ʻ
ma va
kombinatsiyalashgan jadvallar kabi vositausullar ishlab chiqilgan va amaliyotda qo
ʻ
llaniladi. S.da
o
ʻ
rtacha miqdorlar va indekslar kabi umumlashtiruvchi tavsiflar muhim rol o
ʻ
ynaydi. S. usullari
qo
ʻ
llaniladigan bir qator sohalar va shunga mos holda tibbiyot, sud, geol., sport va boshqa S.
tarmoklari bor. Mat. va statistik tadqiqotlarning tutash joyida paydo bo
ʻ
lgan matematik statistika S.
fanining alog
ʻ
ida bo
ʻ
limini tashkil etadi. Matematik S. statistik tadqiqotlarda statistik ma
ʼ
lumotlarni
to
ʻ
plash, ularni tizimga solish, ishlash hamda ulardan ilmiy va amaliy xulosalar chiqarish usullarini
o
ʻ
rganadi. Toshkent iqtisodiyot un-tida S. bo
ʻ
yicha oliy ma
ʼ
lumotli mutaxassislar tayyorlanadi;2)
jamiyat hayotidagi hodisalar va jarayonlar to
ʻ
g
ʻ
risida yalpi axborotlarni yig
ʻ
ish, qayta ishlash, tahlil
va e
ʼ
lon qilish bilan bog
ʻ
liq amaliy faoliyat sohasi. Milliy, mintakdviy xalqaro S.ga bo
ʻ
linadi.
Xalqaro S. ijtimoiyiktisodiy ko
ʻ
rsatkichlarning xalqaro qiyosiyligini ta
ʼ
minlashga asoslangan holda
turli mamlakatlarning ijtimoiy iqtisodiy taraqqiyoti darajasi, tuzilmasi va tendensiyalarini o
ʻ
rganadi.
Xalqaro S.da BMT ning ixtisoslashgan statistika xizmatlari yetakchi rol o
ʻ
ynaydi. Milliy
(umumdavlat) miqyosida statistik ma
ʼ
lumotlarni yig
ʻ
ish, qayta ishlash va tahlil qilish yagona
tamoyillar asosida, yagona dastur va uslubiyat bo
ʻ
yicha davlat statistika organlari rahbarligida
amalga oshiriladi. O
ʻ
zbekistonda S. amaliyoti bilan
O
ʻ
zbekiston Respublikasi Davlat statistika
qo
ʻ
mitasi
va uning viloyat, shahar, tuman boshqarma (bo
ʻ
lim)lari shug
ʻ
ullanadi.
S. amaliyotining boshlanishi davlatning paydo bo
ʻ
lishi davriga to
ʻ
g
ʻ
ri keladi. Qadimgi
davrlardayoq xo
ʻ
jalik va g
ʻ
arbiy ehtiyojlar, aholi, yer, molmulk hisobi bo
ʻ
yicha S. ishlari
amalga oshirilgani haqida ma
ʼ
lumotlar mavjud. Fan sifatida S.ga 17-asr oxirida ingliz
iqtisodchi olimi U.Petti asos soldi. Uning asarlarida siyosiy iqtisod va boshqa ijtimoiyiqtisodiy
fanlardan ajralmagan "siyosiy arifmetika" deb nomlangan fan — S. asoslari ifodalab berildi. S.
rivjida davlatshunoslik fanining paydo bo
ʻ
lishi ham muhim rol o
ʻ
ynaydi. 19-asrning 2-yarmi va
20-asr boshlarida S. jadal rivojlandi. Ayniqsa, davlat monopolistik kapitalizmi sharoitlarida
S.ning texnik vositalari va iqtisodiy imkoniyatlari mukammallashdi.
Monopoliyalarning iqtisodiy holatini chuqur tahlil qilish ehtiyojlari, aholining tabiiy ko
ʻ
payishi
va ko
ʻ
chishi o
ʻ
rganildi, aholi, sanoat va qishloq xo
ʻ
jaligi. ro
ʻ
yxatlari o
ʻ
tkazildi. Birinchi
navbatda, ro
ʻ
yxatni o
ʻ
tkazadigan davlat S. tashkilotlari shakllandi va takomillashdi. Statistik
ma
ʼ
lumotlarni qayta ishlashda matematik usullarni qo
ʻ
llash S. nazariyasini rivojlantirishda
muhim ahamiyatga ega bo
ʻ
ldi.
Do'stlaringiz bilan baham: