O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi sh. Shodmonov, T. Jo'Rayev

 
3-§
. 
Investitsiyalar va uning darajasini belgilovchi omillar
Investitsiyalar sarflarining ikkinchi tarkibiy qismi xisoblanadi. Investitsiyalar darajasi 
jamiyat milliy daromad hajmiga sezilarli ta'sir ko'rsatadi; milliy iqtisodiyotdagi ko'plab 
mutanosibliklar uning o'sish sur'atiga bog'liq bo'ladi. Investitsiyalar mamlakat miqyosida 
kengaytirilgan takror ishlab chiqarish obyektlari qurish, stanok, uskuna va shu kabi uzoq muddatli 
foydalaniladigan asosiy kapitallarni sotib olish, ishga tushirish bilan bog'liq sarflarni bildiradi. 
Investitsiyalar — asosiy va aylanma kapitalni ko'paytirishga, shlab chiqarish 
qavvatlarini kengaytirishga pul shaklidagi qo'yilmadir. 
U pul mablag'lari, bank kreditlari, 
aksiya va boshqa qimmatli qog'ozlar ko'rinishida amalga oshiriladi. 
Investitsiyalarpi ro'yobga chiqarish bo'yicha amaliy harakatlar investitsion faoliyat, 
investitsiyalarni amalga oshiruvchi shaxs investor deyiladi.
Investitsiya faoliyati quyidagi manbalar hisobiga amalga shirilishi mumkin: 
- investorlarning o'z moliyaviy resurslari (foyda, amortizatsiya ajratmalari, pul jamg'armalari 
va h.k.); 
- qarz olingan moliyaviy mablag'lar (obligatsiya zayomlari, bank kreditlari); 
- jalb qilingan moliyaviy mablag'lar (aksiyalarni sotishdan qilingan mablag'lar, jismoniy va 
huquqiy shaxslarning pay va oshqa to'lovlari); 
- budjetdan investitsiyalarni moliyalashtirish. 
1998 yil O'zbekistonda investitsion qo'yilmalarning 49,2% n korxonalarning o'z moliyaviy 
mablag'lari xisobiga, 24,2%ni budjet mablag'lari xisobiga amalga oshirilgan. 
 
 
 
 
8-jadval 
Respublikada investitsiyalarning moliyalashtirish
manbalari bo'yicha tuzilishi (% hisobida) 
 
Yillar Tuzilishi
1991 
1992 
1993 
1994 
1995 
1998 
Jami kapital qo'iilmalari
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
100,0 
Shu jumladan budjet mablag'lari
44,5 
26,6 
32,1 
25,3 
22,9 
24,2 
O'z mablag'lari
38,7 
52,9 
46,2 
47,1 
47,0 
49,2 
Bank kreditlari
- 
0,3 
8,3 
11,1 
9,6 
6,2 
Chet el investlari
va kreditlari
Mablag'lari
0,1 
6,6 
14,0 
20,3 
Aholi mablag'lari
16,8 
20,2 
13,2 
9,9 
6,5 

---

Investitsiyalarning manbalaridan biri aholi qatlamlari (ishchilar, o'qituvchilar, vrachlar va 
boshqa jamg'armasi hisoblanadi. Muammo shundan iboratki, jamg'arma xo'jalik yurituvchi bir 
guruh tomonidan amalga oshiriladi investitsiyalar esa shaxslar yoki xo'jalik yurituvchi 
subyektlarning butunlay boshqa guruhi tomonidan amalga oshiriladi mumkin. O'z-o'zidan aniqki, 
investitsiyalar manbai bo' iqtisodiyotda faoliyat qiluvchi sanoat, qishloq xo'jalik boshqa korxonalar 
foydasi ham hisoblanadi. Bu yer jamg'aruvchi va "investor" bir-biriga to'g'ri keladi. 
O'zbekistonda kapital quyilmalarda nodavlat sektorii ulushi 1991 yildagi 24 %dan, 1998 yil 
40,6% ga yetgan. 
Investitsiyalarga sarflar darajasini ikkita asosiy omil anqlaydi: 
1) Tadbirkorlar investitsiyalarga sarflardan olish ko'zda tutilgan, kutilayotgan