O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi sharof rashidov nomidagi samarqand davlat universiteti fizika fakulteti fizika yo’nalishi umumiy fizika kafedrasi

3.3. Atom qutblanish.
Atom qutblanish atomlar va atom strukturalarining tebranishi natijasida ro`y veradi. Buning uchun chastotasi nisbatan uncha katta bo`lmagan IQ nurlardan foydalaniladi. Lekin umuman P_at qiymat jihatdan uncha katta emas. Klauzius –Mosotti formulasidan P ning o`lchov birligi hajm ekanligi ko`rinib turibdi. Shunga binoan ulchashlar o`tkazilganda:
P<sub>at</sub> (geksan)=0.26 cm<sup>3</sup> /mol p<sub>at</sub> (suv)-3.2 sm<sup>3</sup>/mol
ekanligi aniqlangan. (P<sub>0</sub>=aE; a=P<sub>0</sub>/E hajm)
Ammo xloranil deb ataluvchi modda uchun p<sub>t</sub> =15 sm<sup>2</sup>/mol chiqqan. Bu yerda qutbli xossaga ega bo`lgan C O qutbli gruppalardan deformatsion tebranma harakatga kuchli darajada molik deb qaraladi.
Ko`pchilik moddalar uchun dan qoshishidadir.
Doimiy dinolga ega bo`lgan molekulalar uchun Debay a_f bilan M₀ o`rtasida qo`yidagicha bog`lanish borligini ko`rsatdi.
qutbli molekulaning doimiy dipole momenti. K=R/N – Bolrman doimiyligi.
Bunday T – absolyut temperature, K.
Kauzius –Mosotti –Debay formulasi
Bu formuladan foydalanib M₀ ni topish mumkin, chunki M_0­ =0 bo`lgan holler uchun P=f(T).
Dipol momentini analitik usulda topish K-M-D formulasini ikki hil (T<sub>1</sub> va T<sub>2</sub>) temperaturalar uchun yozamiz.
Analitik usul tez bajarilsa ham T ning atigi ikkita qiymati uchun hisoblanganligi sababli aniqli aytarli darajada yuqori bo`ladi.



1.Temperaturaga bog`liq temperatura ortishi bilan kamayadi. Buni nazariy izohlash mumkin.
2.Qutbli moddalarning qutblanishi qutbsizlikdan P<sub>op­</sub> hisobiga kattaroq bo`ladi.

Qutblanish tabiiyki moddaning agregat holatiga bog`liq.

Misollar

	P(gaz)	P(suyuq)
CH3I	77	42
CH3COO CH3	176	63
C2H5OCH3	62	52

Qutbli moddalarni suyuq agregat holatda tekshirayotganda to`g`ri natija olish uchun ularni qutbsiz erituvchilarga eritib suyuq eritmalari uchun P ni o`lchab so`ngra C=1 gacha ekstropolyatsiya qilish mumkin.

Тayanch iboralar: dipol momenti, induksiyalangan dipol momenti, atom qutblanuvchanlik, elektr maydoni, Lorenti-Lorens formulasi, refraksiya, Klauzius-Mosotti-Debay formulasi, elektropolyatsiya.